Συμβουλές αποτελεσματικής επικοινωνίας για γονείς παιδιών με αυτισμό – Wikihealth.gr

Η επικοινωνία είναι μια θεμελιώδης πτυχή των ανθρώπινων σχέσεων, που μας επιτρέπει να εκφράζουμε τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις ανάγκες μας. Για τους γονείς των παιδιών με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ), η αποτελεσματική επικοινωνία μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολη αλλά και απίστευτα ικανοποιητική. Αυτό το άρθρο έχει ως στόχο να παράσχει πρακτικές συμβουλές, ιδέες και στρατηγικές που θα σας βοηθήσουν να βελτιώσετε την επικοινωνία με το παιδί σας με ΔΦΑ, προωθώντας μια ισχυρότερη και πιο κατανοητή σχέση.

Τι είναι η διαταραχή του φάσματος του αυτισμού;

Η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή που επηρεάζει την επικοινωνία, τη συμπεριφορά και τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Ονομάζεται “φάσμα” επειδή περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα συμπτωμάτων και ικανοτήτων. Τα παιδιά με ΔΦΑ μπορεί να έχουν δυσκολίες στη λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία, στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και μπορεί να παρουσιάζουν επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές.

Ποιες είναι οι συνήθεις επικοινωνιακές προκλήσεις στη Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος;

Τα παιδιά με ΔΦΑ μπορεί να αντιμετωπίζουν διάφορες επικοινωνιακές προκλήσεις, όπως:

• Δυσκολία κατανόησης και χρήσης του προφορικού λόγου
• Δυσκολία στην ερμηνεία μη λεκτικών ενδείξεων, όπως εκφράσεις του προσώπου και γλώσσα του σώματος
• Περιορισμένη ή καθόλου ομιλία
• Ηχολαλία (επανάληψη λέξεων ή φράσεων)
• Δυσκολίες στην κατανόηση αφηρημένων εννοιών και μεταφορικού λόγου

Η κατανόηση αυτών των προκλήσεων είναι το πρώτο βήμα προς τη βελτίωση της επικοινωνίας με το παιδί σας.

Πώς να χτίσετε μια αποτελεσματική επικοινωνία με το παιδί σας;

1. Εγκαθίδρυση εμπιστοσύνης και σύνδεσης

Η δημιουργία εμπιστοσύνης και ενός ισχυρού συναισθηματικού δεσμού είναι απαραίτητη για την αποτελεσματική επικοινωνία. Ακολουθούν ορισμένες στρατηγικές που θα σας βοηθήσουν να συνδεθείτε με το παιδί σας:

• Συνέπεια και ρουτίνα: Δημιουργήστε ένα προβλέψιμο περιβάλλον με σαφείς ρουτίνες. Αυτό βοηθά το παιδί σας να νιώθει ασφάλεια και να καταλαβαίνει τι να περιμένει
• Θετική ενίσχυση: Επιβραβεύστε και επιβραβεύστε το παιδί σας για τις προσπάθειές του στην επικοινωνία, όσο μικρές κι αν είναι. Αυτό το ενθαρρύνει να συνεχίσει να προσπαθεί
• Περάστε ποιοτικό χρόνο: Ασχοληθείτε με δραστηριότητες που απολαμβάνει το παιδί σας. Οι κοινές εμπειρίες μπορούν να βοηθήσουν στη δημιουργία δεσμού και να δημιουργήσουν ευκαιρίες για επικοινωνία

2. Παρατηρώντας και κατανοώντας το μοναδικό στυλ επικοινωνίας του παιδιού σας

Κάθε παιδί με ΔΑΦ έχει τον δικό του μοναδικό τρόπο επικοινωνίας. Αφιερώστε χρόνο για να παρατηρήσετε και να κατανοήσετε τις προτιμήσεις και τα συνθήματα του παιδιού σας:

• Μη λεκτικά συνθήματα: Δώστε προσοχή στη γλώσσα του σώματος, τις εκφράσεις του προσώπου και τις χειρονομίες του παιδιού σας
• Προτιμώμενες μέθοδοι επικοινωνίας: Ορισμένα παιδιά μπορεί να προτιμούν τα οπτικά βοηθήματα, ενώ άλλα μπορεί να ανταποκρίνονται καλύτερα στη νοηματική γλώσσα ή σε συστήματα ανταλλαγής εικόνων
• Αισθητηριακές προτιμήσεις: Κατανοήστε τις αισθητηριακές ευαισθησίες και προτιμήσεις του παιδιού σας, καθώς αυτές μπορεί να επηρεάσουν τον τρόπο επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον του

Ποιες πρακτικές στρατηγικές μπορούν να σας βοηθήσουν να ενισχύσετε της επικοινωνίας με το παιδί σας;

1. Χρήση οπτικής υποστήριξης

Οι οπτικές υποστηρίξεις μπορούν να είναι απίστευτα αποτελεσματικές στην ενίσχυση της επικοινωνίας με παιδιά με ΔΑΦ. Παρέχουν έναν συγκεκριμένο τρόπο για να μεταφέρουν πληροφορίες και προσδοκίες. Ακολουθούν ορισμένες στρατηγικές οπτικής υποστήριξης:

• Σύστημα επικοινωνίας με ανταλλαγή εικόνων (PECS): Ένα εργαλείο επικοινωνίας όπου τα παιδιά χρησιμοποιούν εικόνες για να εκφράσουν τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους
• Οπτικά χρονοδιαγράμματα: Χρησιμοποιήστε εικόνες για να δημιουργήσετε ημερήσια προγράμματα, βοηθώντας το παιδί σας να κατανοήσει τη σειρά των δραστηριοτήτων
• Κοινωνικές ιστορίες: Πρόκειται για σύντομες ιστορίες που περιγράφουν κοινωνικές καταστάσεις και κατάλληλες αντιδράσεις, βοηθώντας τα παιδιά να κατανοήσουν και να πλοηγηθούν στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις

2. Ενθάρρυνση της λεκτικής επικοινωνίας

Ενώ ορισμένα παιδιά με ΔΦΑ μπορεί να είναι μη λεκτικά, άλλα μπορεί να έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν δεξιότητες λεκτικής επικοινωνίας. Ακολουθούν ορισμένες τεχνικές για την ενθάρρυνση της λεκτικής επικοινωνίας:

• Μοντελοποίηση της γλώσσας: Χρησιμοποιήστε τακτικά απλή και σαφή γλώσσα για να μοντελοποιήσετε την κατάλληλη ομιλία. Για παράδειγμα, αν το παιδί σας δείχνει ένα παιχνίδι, πείτε: “Θέλεις το παιχνίδι;“
• Προτροπή και υποδείξεις: Προτρέψτε απαλά το παιδί σας να χρησιμοποιήσει λέξεις ή ήχους για να εκφράσει τις ανάγκες του. Για παράδειγμα, αν θέλει ένα σνακ, προτρέψτε το λέγοντας: “Πες ‘μπισκότο’ αν θέλεις ένα μπισκότο“
• Επέκταση της γλώσσας: Όταν το παιδί σας χρησιμοποιεί μια λέξη ή φράση, επεκτείνετε την για να διαμορφώσετε μια πιο σύνθετη γλώσσα. Αν πει “αυτοκίνητο”, μπορείτε να απαντήσετε με: “Ναι, αυτό είναι ένα κόκκινο αυτοκίνητο“

3. Αξιοποίηση της τεχνολογίας

Η τεχνολογία μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο για τη βελτίωση της επικοινωνίας των παιδιών με ΔΑφ. Υπάρχουν πολυάριθμες εφαρμογές και συσκευές που έχουν σχεδιαστεί ειδικά για αυτόν τον σκοπό:

• Συσκευές επαυξητικής και εναλλακτικής επικοινωνίας (AAC): Αυτές οι συσκευές βοηθούν τα μη λεκτικά παιδιά να επικοινωνούν χρησιμοποιώντας σύμβολα, κείμενο ομιλίας
• Εφαρμογές λογοθεραπείας: Διάφορες εφαρμογές έχουν σχεδιαστεί για να βοηθούν στην ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας, προσφέροντας διαδραστικούς και ελκυστικούς τρόπους εξάσκησης των επικοινωνιακών δεξιοτήτων
• Μοντελοποίηση βίντεο: Η χρήση βίντεο για τη μοντελοποίηση κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και κατάλληλων συμπεριφορών επικοινωνίας μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματική

4. Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων

Οι κοινωνικές δεξιότητες αποτελούν κρίσιμη πτυχή της επικοινωνίας. Βοηθώντας το παιδί σας να αναπτύξει αυτές τις δεξιότητες μπορεί να ενισχύσει την ικανότητά του να αλληλεπιδρά και να επικοινωνεί με τους άλλους:

• Παιχνίδι ρόλων: Εξασκηθείτε σε διάφορα κοινωνικά σενάρια μέσω του παιχνιδιού ρόλων. Αυτό βοηθά το παιδί σας να μάθει τις κατάλληλες αντιδράσεις και συμπεριφορές σε διάφορες καταστάσεις
• Ραντεβού για παιχνίδι και ομαδικές δραστηριότητες: Ενθαρρύνετε το παιδί σας να συμμετέχει σε playdates ή ομαδικές δραστηριότητες για να εξασκηθεί στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις σε ένα δομημένο και υποστηρικτικό περιβάλλον
• Εκπαίδευση κοινωνικών δεξιοτήτων: Εξετάστε το ενδεχόμενο να εγγράψετε το παιδί σας σε ομάδες ή μαθήματα κοινωνικών δεξιοτήτων, όπου μπορεί να μάθει και να εξασκήσει αυτές τις δεξιότητες με συνομηλίκους

Πώς οι επαγγελματίες μπορούν να βοηθήσουν το παιδί σας στην ανάπτυξη της επικοινωνίας του;

Οι λογοθεραπευτές (SLTs) είναι ζωτικής σημασίας για την υποστήριξη της ανάπτυξης της επικοινωνίας στα παιδιά με ΔΑΦ. Μπορούν να παρέχουν:

• Εξατομικευμένη αξιολόγηση: Οι λογοθεραπευτές αξιολογούν τις συγκεκριμένες επικοινωνιακές ανάγκες και τα δυνατά σημεία του παιδιού σας
• Στοχευμένες παρεμβάσεις: Αναπτύσσουν εξατομικευμένα θεραπευτικά σχέδια για την αντιμετώπιση των προκλήσεων λόγου, ομιλίας και επικοινωνίας
• Εκπαίδευση γονέων: Οι λογοθεραπευτές μπορούν να εκπαιδεύσουν τους γονείς σε τεχνικές και στρατηγικές για να υποστηρίξουν την επικοινωνία του παιδιού τους στο σπίτι

Οι εργοθεραπευτές (ΟΤ) μπορούν επίσης να διαδραματίσουν ζωτικό ρόλο, ιδίως όταν τα αισθητηριακά ζητήματα επηρεάζουν την επικοινωνία. Μπορούν να βοηθήσουν με:

• Θεραπεία αισθητηριακής ολοκλήρωσης: Αντιμετώπιση των αισθητηριακών ευαισθησιών που μπορεί να επηρεάζουν την επικοινωνία
• Λεπτές κινητικές δεξιότητες: Βελτίωση των δεξιοτήτων που απαιτούνται για τη γραφή, τη χρήση συσκευών επικοινωνίας ή τη νοηματική γλώσσα
• Δεξιότητες καθημερινής διαβίωσης: Ενίσχυση της συνολικής ανεξαρτησίας, η οποία μπορεί να ενισχύσει την αυτοπεποίθηση και τις επικοινωνιακές ικανότητες

Οι εκπαιδευτικοί ειδικής αγωγής είναι απαραίτητοι για την παροχή ενός υποστηρικτικού μαθησιακού περιβάλλοντος που προάγει την ανάπτυξη της επικοινωνίας. Προσφέρουν:

• Εξατομικευμένα εκπαιδευτικά προγράμματα (IEP): Προσαρμοσμένα εκπαιδευτικά σχέδια που περιλαμβάνουν στόχους και στρατηγικές επικοινωνίας
• Στρατηγικές για την τάξη: Εφαρμογή στρατηγικών φιλικών προς την επικοινωνία στην τάξη, όπως οπτικά βοηθήματα και δομημένες ρουτίνες
• Συνεργασία με τις οικογένειες: Στενή συνεργασία με τις οικογένειες για να εξασφαλιστεί η συνέπεια και η ενίσχυση των στρατηγικών επικοινωνίας στο σπίτι και στο σχολείο

Πώς μπορείτε να φτιάξετε το κατάλληλο οικιακό περιβάλλον για την σωστή επικοινωνία του παιδιού σας στο σπίτι;

Η δημιουργία ενός δομημένου και προβλέψιμου περιβάλλοντος στο σπίτι μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την επικοινωνία των παιδιών με ΔΑΦ. Ακολουθούν ορισμένες συμβουλές:

• Συνεπείς ρουτίνες: Δημιουργήστε και διατηρήστε καθημερινές ρουτίνες. Η προβλεψιμότητα συμβάλλει στη μείωση του άγχους και υποστηρίζει την καλύτερη επικοινωνία
• Σαφείς και απλές οδηγίες: Χρησιμοποιήστε σαφή και απλή γλώσσα όταν δίνετε οδηγίες. Διαχωρίστε τις εργασίες σε μικρότερα βήματα, αν χρειάζεται
• Οπτική υποστήριξη: Χρησιμοποιήστε οπτικά βοηθήματα, όπως διαγράμματα, ετικέτες και χρονοδιαγράμματα, για να υποστηρίξετε την κατανόηση και την επικοινωνία

Το παιχνίδι είναι ένας φυσικός τρόπος για τα παιδιά να μαθαίνουν και να εξασκούν επικοινωνιακές δεξιότητες. Ενθαρρύνετε το διαδραστικό και επικοινωνιακό παιχνίδι με:

• Συμμετέχοντας στο παιχνίδι: Συμμετέχετε στις δραστηριότητες παιχνιδιού του παιδιού σας, ακολουθώντας τις οδηγίες του και ενσωματώνοντας ευκαιρίες επικοινωνίας
• Παιχνίδια που παίρνουν σειρά: Συμμετέχετε σε παιχνίδια που απαιτούν εναλλαγή, προωθώντας την κοινωνική αλληλεπίδραση και την επικοινωνία
• Φανταστικό παιχνίδι: Ενθαρρύνετε το παιχνίδι προσποίησης, το οποίο μπορεί να βοηθήσει το παιδί σας να κατανοήσει και να χρησιμοποιήσει τη γλώσσα σε διαφορετικά πλαίσια

Τα παιδιά με ΔΑΦ εμφανίζουν συχνά αισθητηριακές ευαισθησίες που μπορεί να επηρεάσουν την ικανότητά τους να επικοινωνούν. Ακολουθούν ορισμένοι τρόποι για τη μείωση της αισθητηριακής υπερφόρτωσης:

• Ήρεμοι και ήσυχοι χώροι: Δημιουργήστε έναν ήρεμο και ήσυχο χώρο όπου το παιδί σας μπορεί να αποσυρθεί όταν αισθάνεται συγκλονισμένο.
• Διαχειριστείτε τις αισθητηριακές εισροές: Προσέξτε τις αισθητηριακές εισροές στο περιβάλλον, όπως ο φωτισμός, ο θόρυβος και οι υφές, και κάντε προσαρμογές ανάλογα με τις ανάγκες
• Αισθητηριακά διαλείμματα: Ενσωματώστε τακτικά αισθητηριακά διαλείμματα στη ρουτίνα του παιδιού σας για να το βοηθήσετε να ρυθμίσει και να διαχειριστεί τις αισθητηριακές εισροές

Πόσο ισχυρή είναι η επίδραση της αλληλεπίδρασης με τους συνομηλίκους και της κοινωνικοποίησης του παιδιού σας με ΔΑΦ για την ανάπτυξη του λόγου;

1. Διευκόλυνση κοινωνικών ευκαιριών

Η παροχή ευκαιριών στο παιδί σας για αλληλεπίδραση με συνομηλίκους είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη κοινωνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων:

• Ομάδες παιχνιδιού και εξωσχολικές δραστηριότητες: Γράψτε το παιδί σας σε ομάδες παιχνιδιού, αθλήματα ή άλλες εξωσχολικές δραστηριότητες όπου μπορεί να αλληλεπιδράσει με συνομηλίκους
• Κοινοτικά προγράμματα: Αναζητήστε κοινοτικά προγράμματα ή ομάδες υποστήριξης ειδικά σχεδιασμένες για παιδιά με ΔΑΓ
• Οικογένεια και φίλοι: Οργανώστε τακτικές συναντήσεις για παιχνίδι με φίλους ή συγγενείς της οικογένειας για να δημιουργήσετε ένα υποστηρικτικό και οικείο κοινωνικό περιβάλλον

2. Διδασκαλία κοινωνικών δεξιοτήτων

Η άμεση διδασκαλία κοινωνικών δεξιοτήτων μπορεί να βοηθήσει το παιδί σας να πλοηγηθεί πιο αποτελεσματικά στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις:

• Κοινωνικές ιστορίες και σενάρια: Χρησιμοποιήστε κοινωνικές ιστορίες και σενάρια για να διδάξετε τις κατάλληλες κοινωνικές συμπεριφορές και αντιδράσεις σε διάφορες καταστάσεις
• Παιχνίδι ρόλων και εξάσκηση: Εξασκηθείτε σε κοινωνικά σενάρια μέσω παιχνιδιού ρόλων για να βοηθήσετε το παιδί σας να κατανοήσει και να εφαρμόσει τις κοινωνικές δεξιότητες
• Θετική ενίσχυση: Ενισχύστε τις θετικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με επαίνους και ανταμοιβές, ενθαρρύνοντας το παιδί σας να συνεχίσει να εξασκεί αυτές τις δεξιότητες

Πώς μπορείτε να διαχειριστείτε αποτελεσματικά τις διαταραχές επικοινωνίας με το παιδί σας με ΔΑΦ;

Οι διαταραχές επικοινωνίας μπορεί να είναι απογοητευτικές τόσο για εσάς όσο και για το παιδί σας. Ακολουθούν ορισμένες στρατηγικές για να διαχειριστείτε και να ξεπεράσετε αυτές τις προκλήσεις:

• Μείνετε ήρεμοι και υπομονετικοί: Παραμείνετε ήρεμοι και υπομονετικοί κατά τη διάρκεια των επικοινωνιακών διαταραχών. Το παιδί σας μπορεί να χρειαστεί επιπλέον χρόνο για να επεξεργαστεί και να απαντήσει. Πάρτε βαθιές αναπνοές και διατηρήστε μια ήρεμη συμπεριφορά για να βοηθήσετε το παιδί σας να νιώσει πιο άνετα. Χρησιμοποιήστε απαλό τόνο φωνής και καθησυχαστική γλώσσα του σώματος για να μεταδώσετε την υποστήριξη και την κατανόησή σας.
• Χρησιμοποιήστε εναλλακτικές μεθόδους: Εάν η λεκτική επικοινωνία δεν λειτουργεί, δοκιμάστε να χρησιμοποιήσετε οπτικά στηρίγματα, χειρονομίες ή γραπτή επικοινωνία. Προσφέρετε κάρτες με εικόνες, νοηματική γλώσσα ή γραπτές σημειώσεις ως εναλλακτικούς τρόπους για να εκφράσει το παιδί σας τις ανάγκες και τα συναισθήματά του. Χρησιμοποιήστε χειρονομίες ή φυσικές υποδείξεις για να καθοδηγήσετε την κατανόηση και τις απαντήσεις του παιδιού σας
• Αναζητήστε επαγγελματική υποστήριξη: Εάν οι διαταραχές επικοινωνίας είναι συχνές και σοβαρές, αναζητήστε υποστήριξη από επαγγελματίες. Συμβουλευτείτε έναν λογοθεραπευτή για να αναπτύξετε στρατηγικές και παρεμβάσεις προσαρμοσμένες στις ανάγκες του παιδιού σας. Συνεργαστείτε με έναν θεραπευτή συμπεριφοράς για να αντιμετωπίσετε τυχόν υποκείμενα ζητήματα συμπεριφοράς που μπορεί να συμβάλλουν στις επικοινωνιακές διαταραχές

Πώς μπορείτε να γιορτάσετε και να ενισχύσετε την πρόοδο και τις επιτυχίες του παιδιού σας με ΔΑΦ στην επικοινωνία;

Ο εορτασμός της προόδου και των επιτυχιών του παιδιού σας, όσο μικρές κι αν είναι, είναι απαραίτητος για τη διατήρηση των κινήτρων και της αυτοπεποίθησης:

• Παρακολουθήστε την πρόοδο: Κρατήστε αρχείο με τα επικοινωνιακά επιτεύγματα του παιδιού σας, σημειώνοντας τις βελτιώσεις και τα ορόσημα. Χρησιμοποιήστε ένα ημερολόγιο, ένα διάγραμμα ή μια ψηφιακή εφαρμογή για να καταγράψετε την πρόοδο του παιδιού σας με την πάροδο του χρόνου. Επανεξετάζετε και γιορτάζετε τακτικά τα ορόσημα, αναγνωρίζοντας τόσο τα μεγάλα όσο και τα μικρά επιτεύγματα
• Γιορτάστε τις μικρές νίκες: Γιορτάστε ακόμα και τις μικρότερες επιτυχίες, όπως η χρήση μιας νέας λέξης ή η οπτική επαφή, για να ενθαρρύνετε τη συνεχή προσπάθεια και την ανάπτυξη. Προσφέρετε προφορικό έπαινο, μπράβο ή μικρές ανταμοιβές για να αναγνωρίσετε τα επιτεύγματα του παιδιού σας. Μοιραστείτε τις επιτυχίες με μέλη της οικογένειας και φίλους, δημιουργώντας ένα υποστηρικτικό δίκτυο που γιορτάζει την πρόοδο του παιδιού σας
• Θετική στάση: Διατηρήστε θετική στάση και επικεντρωθείτε στα δυνατά σημεία και τις ικανότητες του παιδιού σας, καλλιεργώντας ένα υποστηρικτικό και αισιόδοξο περιβάλλον. Δώστε έμφαση στα δυνατά σημεία και τις μοναδικές ιδιότητες του παιδιού σας, ενισχύοντας την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή του. Ενθαρρύνετε τη νοοτροπία ανάπτυξης, ενισχύοντας την ιδέα ότι η προσπάθεια και η επιμονή οδηγούν στη βελτίωση και την επιτυχία

Η βελτίωση της επικοινωνίας με το παιδί σας με ΔΑΦ απαιτεί υπομονή, κατανόηση και μια ποικιλία στρατηγικών προσαρμοσμένων στις μοναδικές του ανάγκες. Χτίζοντας μια ισχυρή βάση εμπιστοσύνης, χρησιμοποιώντας πρακτικές στρατηγικές επικοινωνίας, εμπλέκοντας επαγγελματίες και δημιουργώντας ένα υποστηρικτικό περιβάλλον, μπορείτε να βελτιώσετε σημαντικά την ικανότητα του παιδιού σας να επικοινωνεί και να συνδέεται με τους άλλους. Να θυμάστε, κάθε παιδί είναι διαφορετικό και αυτό που λειτουργεί για το ένα μπορεί να μην λειτουργεί για το άλλο. Μείνετε ευέλικτοι, γιορτάστε την πρόοδο και συνεχίστε να μαθαίνετε και να προσαρμόζεστε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Με αφοσίωση και υποστήριξη, μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί σας με ΔΦΑ να αναπτύξει τις επικοινωνιακές του δεξιότητες και να οικοδομήσει ουσιαστικές σχέσεις.