Η Κρήτη, κοιτίδα του Μινωικού πολιτισμού της Εποχής του Χαλκού, έχει αποδώσει μερικούς από τους πιο εντυπωσιακούς αρχαιολογικούς θησαυρούς της Μεσογείου. Από τα πολυώροφα ανάκτορα της Κνωσού και της Φαιστού μέχρι τα ορεινά ιερά του Ψηλορείτη και του όρους Γιούχτα, κάθε εποχή φέρνει στο φως νέα θραύσματα τοιχογραφιών, κεραμικών και τελετουργικών εργαλείων. Ωστόσο, μια μόνιμη υπόγεια τάση τόσο στην τοπική παράδοση όσο και στους διεθνείς αρχαιολογικούς κύκλους είναι η ιδέα ότι δεν βλέπει κάθε εύρημα το φως της ημέρας. Τι, αν υπάρχει κάτι, κρύβεται κάτω από το επίσημο απόρρητο; Και ποια ανακάλυψη στην Κρήτη δεν ανακοινώθηκε ποτέ;
Η επίσημη καταγραφή έναντι του μύλου των φημών
Οι αρχαιολογικές εργασίες στην Ελλάδα ρυθμίζονται αυστηρά από το Υπουργείο Πολιτισμού. Κάθε αδειοδοτημένη ανασκαφή πρέπει να αναφέρεται, να καταγράφεται και, αν προκύψουν σημαντικά ευρήματα, να ανακοινώνεται δημόσια. Τα τελευταία χρόνια, εκστρατείες υψηλού προφίλ -όπως η ανασκαφή διάσωσης στο λόφο Παπούρα κατά τη διάρκεια της κατασκευής του αεροδρομίου Καστελίου (Ιούνιος 2024)- έχουν μεταδοθεί αμέσως, εν μέρει για να εξασφαλιστεί η δημόσια υποστήριξη για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς υπό τις σύγχρονες αναπτυξιακές πιέσεις. Ωστόσο, κάτω από αυτή τη διαφανή πρόσοψη, κυκλοφορούν ψίθυροι για «απαγορευμένα» χαρακώματα, αδημοσίευτες εκθέσεις και τεχνουργήματα που απομακρύνθηκαν αθόρυβα.
Πολλές από αυτές τις ιστορίες ανάγονται σε μικρής κλίμακας παράνομες ανασκαφές σε απομακρυσμένες περιοχές -συχνά σε ιδιωτικές εκτάσεις- όπου ντόπιοι κυνηγοί θησαυρών σκοντάφτουν σε κρυψώνες εργαλείων, κοσμημάτων και ενεπίγραφων πινακίδων της Εποχής του Χαλκού. Καθώς δεν διαθέτουν τις κατάλληλες άδειες ανασκαφής, μπορεί να πουλήσουν τα ευρήματά τους στη μαύρη αγορά ή να τα παραδώσουν σε «φίλους της εξουσίας», και το επίσημο αρχείο καταγράφει απλώς την ανακάλυψη ως «άγνωστης προέλευσης». Τέτοια αντικείμενα, όταν τελικά εξεταστούν από ειδικούς, μπορεί να εμφανιστούν σε αποθήκες μουσείων ή ιδιωτικές συλλογές – χωρίς σαφή προέλευση ή δημόσια ανακοίνωση.
» Ένας από τους πιο ανθεκτικούς μύθους αφορά την ίδια την Κνωσό. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, σύμφωνα με επίμονες φήμες, Βρετανοί αρχαιολόγοι που εργάζονταν υπό τον σερ ‘Αρθουρ Έβανς λέγεται ότι παραβίασαν μια άγνωστη μέχρι τότε πτέρυγα του παλατιού – μια υπόγεια σουίτα θαλάμων σκαλισμένων στο ζωντανό βράχο, που ίσως χρησιμοποιούνταν για σκηνικά ή μυστικές τελετές. Ο Έβανς, ο οποίος επιθυμούσε να προστατεύσει τη φήμη του και φοβόταν ότι οι εντυπωσιακοί ισχυρισμοί θα μπορούσαν να προκαλέσουν «μη εξουσιοδοτημένη ανασκαφή», φέρεται να διέταξε να σφραγιστεί το φρεάτιο και να αποσιωπηθεί το εύρημα.
Παρόλο που καμία πρωτογενής έκθεση ανασκαφής ή ανακοίνωση του Υπουργείου δεν αναφέρει αυτούς τους θαλάμους, μαρτυρίες από δεύτερο χέρι -κάποιες από αυτές δημοσιεύτηκαν σε σκοτεινά περιοδικά ερασιτεχνικής κρητικής ιστορίας- περιγράφουν διαδρόμους που είναι επενδεδυμένοι με ασβεστωμένους τοίχους, λεκάνες από αλάβαστρο και ένα σωρό πινακίδες της Γραμμικής Α. Δεν εμφανίστηκαν ποτέ φωτογραφίες, και οι προσπάθειες των Ελλήνων αρχαιολόγων τη δεκαετία του 1970 να επαληθεύσουν την ιστορία απορρίφθηκαν, δήθεν για λόγους «δημόσιας ασφάλειας» και «δομικής αστάθειας».
Γιατί να αποκρύψετε μια ανακάλυψη;
Ανεξάρτητα από το αν ο μύθος της Κνωσού έχει ή όχι κάποια βάση σε τεκμηριωμένα γεγονότα, υπάρχουν σαφή κίνητρα για να βάλει κανείς στο ράφι μια ανασκαφή:
Δομικός κίνδυνος – Τα υπόγεια κενά μπορούν να απειλήσουν τη σταθερότητα των υποκείμενων ανακτορικών ερειπίων. Αντί να διακινδυνεύσουν την κατάρρευση, οι αρχές θα μπορούσαν να γεμίσουν τις σήραγγες και να αναβάλουν τη λεπτομερή μελέτη έως ότου υπάρξει η κατάλληλη χρηματοδότηση για τη συντήρηση.
Τουριστικές ανησυχίες – Η παρουσίαση μιας συγκροτημένης αφήγησης ενός χώρου είναι ζωτικής σημασίας για τη διαχείριση των επισκεπτών. Η εισαγωγή μιας νέας, αινιγματικής πτέρυγας θα μπορούσε να περιπλέξει τις διαδρομές ερμηνείας, την έκδοση εισιτηρίων και το πλάτωμα της προϋπολογισμένης παρουσίασης του χώρου.
Επιστημονικός έλεγχος – Οι κορυφαίοι αρχαιολόγοι μπορεί μερικές φορές να προστατεύουν τα δικά τους πλαίσια και να διστάζουν να εισάγουν στοιχεία που θα μπορούσαν να ανατρέψουν αποδεκτές χρονολογίες ή αρχιτεκτονικές φάσεις.
Πολιτικές ευαισθησίες – Ευρήματα με θρησκευτικό ή εθνοτικό συμβολισμό -ιδιαίτερα αν υποδηλώνουν πολιτιστικές συνδέσεις εκτός των τυπικών μινωικών παραδειγμάτων- μπορούν να εμπλακούν σε σύγχρονες πολιτικές ταυτότητας.
Άλλες υποψήφιες τοποθεσίες
Εκτός από την Κνωσό, μια χούφτα λιγότερο εντυπωσιακές αλλά εξίσου ενδιαφέρουσες «αδημοσίευτες» ανακαλύψεις έχουν κυκλοφορήσει στους κύκλους των ειδικών:
Θόλοι λατομείου της Φαιστού: Το 1979 ντόπιοι χτίστες αποκάλυψαν έναν θολωτό θάλαμο κάτω από το πρώην λατομείο της Φαιστού. Οι αναφορές για σκαλισμένα ανάγλυφα και μεταλλικές ράβδους παρέμειναν περιορισμένες σε εσωτερικά υπομνήματα του Υπουργείου, χωρίς ποτέ να φτάσουν σε ακαδημαϊκά περιοδικά.
Το Video “Ποια αρχαιολογική ανακάλυψη στην Κρήτη δεν ανακοινώθηκε ποτέ; // Άκου να δεις!” αναρτήθηκε 28/06/2025 στο Youtube κανάλι Άκου να δεις!