Η ανεπαρκής εποπτεία των τραπεζών
Το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα βασίζεται σε μια εύθραυστη συμφωνία: οι τράπεζες έχουν τεράστια δύναμη, αλλά η εποπτεία τους είναι συχνά ανεπαρκής. Η οικονομική κρίση του 2008 έδειξε πόσο άσχημα λειτουργούσε η εποπτεία, οδηγώντας σε νέους νόμους όπως ο Ντοντ-Φρανκ στις ΗΠΑ και αντίστοιχες αλλαγές στην Ευρώπη. Όμως, τα επόμενα χρόνια, πολλοί από αυτούς τους κανόνες χαλάρωσαν. Για παράδειγμα, το 2018 το Κογκρέσο αύξησε το όριο εποπτείας για τις μεγάλες τράπεζες από τα 50 στα 250 δισ. δολάρια, δείχνοντας πρόθεση για λιγότερο αυστηρούς ελέγχους, ακόμη και για κρίσιμες τράπεζες. Παράλληλα, ανώτεροι Αμερικανοί ρυθμιστές αναγνωρίζουν ότι τόσο οι ίδιες οι αρχές όσο και οι τράπεζες αδυνατούν να παρακολουθούν και να μετρούν επαρκώς τους κινδύνους. Οι νέες χρηματοοικονομικές πρακτικές συχνά ξεπερνούν την ικανότητα της εποπτείας. Έτσι, οι τράπεζες λειτουργούν σε μια «γκρίζα ζώνη» – είναι πολύ μεγάλες για να αφεθούν να χρεοκοπήσουν, αλλά όχι αρκετά ελεγχόμενες ώστε να αποφεύγονται οι απερίσκεπτες κινήσεις.
Η ρυθμιστική αιχμαλωσία
Ένας βασικός λόγος που οι τράπεζες δεν ελέγχονται αποτελεσματικά είναι η επιρροή τους στους ίδιους τους εποπτικούς μηχανισμούς. Οι μεγάλες τράπεζες έχουν τα μέσα να επηρεάζουν τα όργανα που υποτίθεται ότι τις ελέγχουν. Το φαινόμενο της «περιστρεφόμενης πόρτας», όπου στελέχη αλλάζουν θέσεις ανάμεσα σε τράπεζες και κυβερνητικούς οργανισμούς, ενισχύει τη συμπάθεια των εποπτών προς τις τράπεζες και θολώνει τη διαφορά μεταξύ δημοσίου συμφέροντος και ιδιωτικού κέρδους. Στις ΗΠΑ, ο Τραμπ όρισε ρυθμιστές που προώθησαν πιο χαλαρούς κανόνες, προτιμώντας να ελαφρύνουν προσωρινά τις τράπεζες αντί να ενισχύσουν τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα. Στην Ευρώπη, οι φωνές για απλοποίηση των πολύπλοκων κανονισμών εγκυμονούν κινδύνους εξασθένισης των παγκόσμιων στάνταρ, ενώ η εφαρμογή των κανόνων παραμένει δύσκολη και συχνά επιλεκτική. Μέσω λόμπι, δωρεών και επαγγελματικών κινήτρων, οι τράπεζες επηρεάζουν τους κανόνες προς όφελός τους.
Πολυπλοκότητα και αδιαφάνεια
Η σύγχρονη χρηματοοικονομική χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα και καινοτομία, δυσκολεύοντας ακόμη περισσότερο την εποπτεία. Οι τράπεζες δημιουργούν περίπλοκα παράγωγα, τιτλοποιήσεις και άλλα προϊόντα που κρύβουν κινδύνους εκτός ισολογισμού, μακριά από τον έλεγχο των ρυθμιστικών αρχών. Αυτό το «πέπλο αδιαφάνειας» εμποδίζει τη σωστή αποτίμηση στην αγορά και κρύβει το πόσο συνδεδεμένες είναι οι τράπεζες μεταξύ τους. Όταν οι ρυθμιστές επιχειρούν να επιβάλουν όρια σε ρίσκο ή απαιτήσεις κεφαλαίου, οι τράπεζες απαντούν με ακόμα πιο περίπλοκες δομές για να ξεφύγουν από τους κανόνες. Οι βασικές αρχές της Επιτροπής της Βασιλείας, που στοχεύουν σε σωστή εποπτεία, δυσκολεύονται να προλάβουν αυτές τις καινοτομίες. Οι εποπτικές αρχές καταλήγουν συνεχώς να ακολουθούν, αντί να προλαμβάνουν.
Κατακερματισμός αρμοδιοτήτων
Η κατακερματισμένη εποπτεία σε διαφορετικές χώρες, οργανισμούς και επίπεδα επιβλέψεων, αποδυναμώνει τη συνολική εικόνα. Στην Ευρωζώνη, οι εθνικές αρχές, η ΕΚΤ και η ΕΑΤ έχουν κοινές αρμοδιότητες, κάτι που προκαλεί σύγχυση και κενά. Επιστημονικές αναλύσεις δείχνουν ότι η επιτήρηση των πολυεθνικών τραπεζών από ξεχωριστά κράτη αυξάνει τον συστημικό κίνδυνο, καθώς τα κενά και οι διαφορές στην εφαρμογή επιτρέπουν στις τράπεζες να εκμεταλλεύονται τους «εύκολους» κανονισμούς κάθε χώρας. Μια άλλη μελέτη σημείωσε ότι η ΕΑΤ καταφέρνει να συνυπάρχει με τις εθνικές αρχές αλλά όχι να τις επιβάλλει ενιαία στάνταρ, λόγω περιορισμένων εξουσιών. Το ίδιο ισχύει και στις ΗΠΑ, όπου πολλοί οργανισμοί – για τράπεζες, αγορές και ασφάλειες – έχουν επικαλυπτόμενους ρόλους, αφήνοντας τις τράπεζες να εκμεταλλεύονται τις αδυναμίες του συστήματος.
Περιορισμένοι πόροι και τεχνογνωσία
Οι ρυθμιστικές αρχές εδώ και χρόνια υπολείπονται σε πόρους σε σχέση με το μέγεθος και την πολυπλοκότητα των τραπεζών που πρέπει να εποπτεύουν. Στην Ευρώπη, τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού έδειξαν σοβαρά προβλήματα στη διακυβέρνηση μεγάλων τραπεζών, από πρόχειρα διοικητικά συμβούλια έως ελλιπή πλαίσια ελέγχου κινδύνου. Παρόλο που έχουν γίνει βελτιώσεις, όπως ετήσιες αξιολογήσεις των συμβουλίων, οι επόπτες συχνά δεν διαθέτουν την εξειδίκευση ή τα τεχνικά εργαλεία που απαιτούνται για τον έλεγχο πολύπλοκων χαρτοφυλακίων και εξωτερικών οχημάτων. Αντίστοιχα, στελέχη της Fed αναγνωρίζουν ότι ακόμα και οι καλά στελεχωμένοι οργανισμοί δεν προλαβαίνουν τις συνεχείς αλλαγές στις αγορές. Η αδυναμία ελέγχου, οι καθυστερημένοι έλεγχοι και τα μεγάλα κενά στην εξέταση νέων χρηματοοικονομικών προϊόντων οδηγούν σε εποπτεία που αντιδρά αφού παρουσιαστούν τα προβλήματα.
Πολιτική παρέμβαση και ηθικός κίνδυνος
Η πολιτική παρέμβαση και η ανοχή επιβαρύνουν την κατάσταση. Όταν οι τράπεζες κινδυνεύουν, οι κυβερνήσεις συνήθως παρεμβαίνουν με πακέτα διάσωσης ή έκτακτη ρευστότητα, κάτι που ενισχύει τον ηθικό κίνδυνο.
Το Video “Γιατί δεν ελέγχει κανείς τις τράπεζες; // Άκου να δεις!” αναρτήθηκε 15/07/2025 στο Youtube κανάλι Άκου να δεις!