Η εικόνα είναι εντυπωσιακή: ένας ουρανοξύστης που υψώνεται πάνω από τη Ριβιέρα, αχανείς χώροι πρασίνου που υπόσχονται να ξεπεράσουν το Hyde Park του Λονδίνου, έργα τέχνης, και μια νέα “μικρή Αθήνα” που θα γεννηθεί στο κέντρο ενός οικοπέδου που για χρόνια έμοιαζε μια πληγή. Το Ελληνικό.
Μετά από δεκαετίες εγκατάλειψης, το πρώην αεροδρόμιο της Αθήνας έχει μετατραπεί στο πιο φιλόδοξο εργοτάξιο της Ευρώπης. Με έκταση 6.200 στρεμμάτων, το project υπόσχεται την πρώτη “πόλη των 15 λεπτών” στην Ελλάδα – μια αστική ανάπτυξη όπου τα πάντα, από σχολεία και υγεία μέχρι εργασία και ψυχαγωγία, βρίσκονται εντός ενός τετάρτου της ώρας με τα πόδια ή το ποδήλατο. Μοντέρνα, “έξυπνη”, βιώσιμη.
Μια βιτρίνα παγκόσμιου βεληνεκούς
Η Lamda Development που τρέχει το έργο, παρουσιάζει το Ελληνικό σαν το ελληνικό success story για τον 21ο αιώνα. Το μεγαλύτερο παραλιακό πάρκο της Ευρώπης – 2 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα πρασίνου. Η πρώτη οικιστική “γειτονιά” με την ονομασία Little Athens, όπου οι κάτοικοι θα ζουν σε 1.000+ νέες κατοικίες, σχεδιασμένες από διεθνή αρχιτεκτονικά γραφεία. Έργα δημόσιας τέχνης, ανακύκλωση των παλιών υλικών του αεροδρομίου σε παγκάκια και πλακόστρωτα, αποκατάσταση μνημείων όπως ο “Πιόσχημος Τάφος” – όλα χτίζουν ένα αφήγημα προόδου, πολιτισμού και τεχνολογικής καινοτομίας.
Στη γλώσσα των επενδυτών, μιλάμε για μια ανάπτυξη που, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, θα αυξήσει το ελληνικό ΑΕΠ κατά 2,5% και θα δημιουργήσει πάνω από 80.000 θέσεις εργασίας. Στην αγορά ακινήτων είναι ήδη το πιο περιζήτητο χαρτί: τα πρώτα διαμερίσματα έχουν πουληθεί σε χρόνο-ρεκόρ, με τις τιμές να ξεκινούν από 7.500 ευρώ το τετραγωνικό και να φτάνουν ως και 15.000 στις παραθαλάσσιες βίλες.
Η “Πόλη των 15 λεπτών”: ευκολία ή στενό πλαίσιο;
Η φιλοσοφία των “15 λεπτών” ακούγεται, και είναι, δελεαστική: λιγότερη κίνηση, μικρότερο αποτύπωμα άνθρακα, απλότητα στην καθημερινότητα. Η καθημερινότητα που υπόσχεται το Ellinikon θα μπορούσε να είναι παράδειγμα για την Αθήνα – μια πόλη που μέχρι σήμερα ταλαιπωρείται από χαοτική δόμηση και ελλείψεις σε δημόσιους χώρους.
Κι όμως, μια ερώτηση αιωρείται: Πόλη των 15 λεπτών για ποιον; Γιατί εκεί όπου σε ευρωπαϊκά παραδείγματα η τάση των “15 λεπτών” αφορά κοινωνική προσβασιμότητα και τοπικές κοινότητες, στο Ελληνικό έχουμε κατοικίες πολυτελείας που ήδη απευθύνονται σε λίγους. Δεν είναι τυχαίο ότι μεγάλα κομμάτια των διαμερισμάτων έχουν αγοραστεί από ξένους επενδυτές.
Το “πράσινο” που αργεί
Η υπόσχεση για “το μεγαλύτερο πάρκο της Ευρώπης” υπάρχει σε κάθε παρουσίαση. Όμως προς το παρόν το μόνο πράσινο που κυριαρχεί είναι στις μακέτες. Τα πρώτα ορατά βήματα του έργου είναι κυρίως οι ουρανοξύστες, οι επενδυτικές κατοικίες, τα εμπορικά. Το πάρκο, λένε τα χρονοδιαγράμματα, θα ολοκληρωθεί σταδιακά μέσα στην επόμενη δεκαετία.
Κάποιοι θυμίζουν το χαρακτηριστικό ερώτημα: «Τι να το κάνω το πράσινο αν έρθει σε 15 χρόνια;». Άλλοι ανησυχούν πως στο τέλος, το κοινωφελές κομμάτι θα έρθει τελευταίο, ενώ το κερδοφόρο (παραλία, καζίνο, βίλες) θα προηγείται.
Όταν το όραμα συναντά την πραγματικότητα
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως το Ελληνικό είναι ένα έργο-ορόσημο. Θα αλλάξει την Αθήνα, θα επαναπροσδιορίσει το παράκτιο μέτωπο, θα φέρει τουρίστες, επενδύσεις, προβολή. Όμως όσο το όραμα προχωρά, ξεπροβάλλουν και τα πρώτα ρωγμώματα: η δυσκολία πρόσβασης για τον μέσο Αθηναίο, ο ρυθμός με τον οποίο χτίζεται το τσιμέντο σε σχέση με το πράσινο, η μετατροπή μιας “πόλης των 15 λεπτών” σε όραμα μάλλον για λίγους και εκλεκτούς.
Για την ώρα, η Lamda μιλά για “μια νέα δυναμική εποχή για την Αθήνα”. Οι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής, όμως, βλέπουν κυρίως σιδερένιους σκελετούς και χωμάτινους λόφους. Η διαφορά ανάμεσα στην υπόσχεση και την εμπειρία παραμένει το πιο κρίσιμο ερώτημα.
Οι σκιές στο όνειρο του Ελληνικού: Η “Πόλη των 15 λεπτών” κινδυνεύει να γίνει όραμα για λίγους;
Στις μακέτες, μια νέα Αθήνα γεννιέται: πράσινη, βιώσιμη, έξυπνη. Στην πράξη όμως, πίσω από τις εντυπωσιακές μακέτες, εγείρονται ερωτήματα που δεν χωρούν εύκολα σε διαφημιστικά βίντεο.
Πολυτέλεια ή προσιτή κατοικία;
Στον διεθνή διάλογο, η “Πόλη των 15 λεπτών” αφορά κυρίως τοπικές κοινωνίες: κατοικίες προσβάσιμες, δημόσιες υπηρεσίες σε κοντινή απόσταση, ισόρροπη ζωή. Στο Ελληνικό, αντιθέτως, η πρώτη εικόνα που χτίζεται είναι μια πόλη πολυτελών κατοικιών. Το κλείσιμο των πρώτων πωλήσεων σε χρόνο ρεκόρ εντυπωσίασε την αγορά, αλλά και αποκάλυψε ποιοι θα έχουν πρόσβαση: υψηλά εισοδήματα, συχνά από το εξωτερικό.
Αν η Αθήνα των “15 λεπτών” θα κοστίζει από 7.500 έως 15.000 ευρώ το τετραγωνικό, τότε η ερώτηση είναι αναπόφευκτη: πόσοι Αθηναίοι μπορούν πραγματικά να ζήσουν εκεί;
Δημόσιος χώρος ή ιδιωτικό προνόμιο;
Η υπόσχεση ότι το τεράστιο πάρκο θα είναι “για όλους” ακούγεται υπέροχη. Όμως μέχρι να ολοκληρωθεί, οι κάτοικοι των γύρω περιοχών αντικρίζουν ένα ατελείωτο εργοτάξιο και πρόσβαση περιορισμένη με φράχτες και απαγορευτικές πινακίδες.
Ακόμη και στο μέλλον, τίθενται ερωτήματα: δημόσια χρήση ή “ελεγχόμενη πρόσβαση”; Το ερώτημα γίνεται πιο ηχηρό όταν διαβάζει κανείς τις προτεραιότητες: καζίνο, εμπορικά, πύργοι. Όλα προχωρούν ταχύτερα από το “δωρεάν πάρκο”. Μια λεπτομέρεια που κάποιοι θεωρούν ενδεικτική του ποιο κομμάτι είναι πραγματικά προτεραιότητα.
Η σκοτεινή πλευρά των “έξυπνων πόλεων”
Διεθνώς, το αφήγημα για τις “15-minute cities” δεν είναι αδιάσειστα θετικό. Συζητήσεις για “ψηφιακή επιτήρηση” και κοινωνικό έλεγχο φουντώνουν σε πολλές χώρες: κάμερες, data, παρακολούθηση της κινητικότητας. Στην Ελλάδα, βεβαίως, δεν προκύπτει σήμερα κάποιο επίσημο σχέδιο τέτοιας κατεύθυνσης. Όμως οι αναφορές αυτές προσφέρουν μια υπενθύμιση: ότι η τεχνολογία, χωρίς επαρκείς εγγυήσεις, μπορεί να μετατραπεί από εργαλείο άνεσης σε εργαλείο περιορισμού.
Δεν λείπουν οι φωνές που αποκαλούν τα σχέδια “πόλεις-γυάλες”, κοινότητες κλειστού τύπου όπου όλα είναι προβλέψιμα, αλλά τίποτα δεν είναι αυθόρμητο. Είναι υπερβολικό; Ίσως. Αλλά σε μια χώρα με ιστορία ελλιπούς χωροταξικού σχεδιασμού, η αμφιβολία δικαιούται τον χώρο της.
Οι γείτονες στο περιθώριο
Την ώρα που το Ελληνικό πλασάρεται ως “ορόσημο για την πόλη”, οι πραγματικοί γείτονες ―οι κάτοικοι του Αλίμου, της Αργυρούπολης, του Ελληνικού― ζουν δίπλα σε απορριμματοφόρα δρομολόγια που σταμάτησαν, εργοτάξια χωρίς πράσινο, σκόνη και θόρυβο.
Αυτοί που θα έπρεπε να νιώσουν πρώτοι το “όφελος” του έργου, είναι συχνά οι τελευταίοι που είδαν βελτίωση στην καθημερινότητά τους. Κι ενώ το brand “Ellinikon” στοχεύει σε διεθνείς τίτλους, πολλοί γείτονες αναρωτιούνται αν θα καταλήξουν να βλέπουν έναν ουρανοξύστη από το μπαλκόνι τους, χωρίς να έχουν καμία πραγματική πρόσβαση σε όσα αυτός υπόσχεται.
Από την Υπόσχεση στην Αξιοπιστία
Δεν υπάρχει αμφιβολία: το έργο θα αφήσει ανεξίτηλο στίγμα στην Αθήνα. Όμως σήμερα, η πιο κρίσιμη παράμετρος δεν είναι το ύψος των πύργων ή το εμβαδόν των κατοικιών. Είναι η αξιοπιστία. Θα μείνει το Ελληνικό στη μνήμη ως το πιο λαμπρό success story ή θα γίνει ένα οχυρό πολυτέλειας μακριά από τη ζωή της πόλης;
Η απάντηση ίσως καθορίσει όχι μόνο το μέλλον της παραλιακής, αλλά και το πώς οραματιζόμαστε την ίδια την Αθήνα του αύριο. Θα είναι μια πόλη ανοικτή και δημοκρατική; Ή μια πόλη “15 λεπτών” για τους λίγους που μπορούν να την αγοράσουν;
