Η μελέτη της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας δεν είναι απλώς μια περιήγηση σε ένα ένδοξο παρελθόν. Είναι μια βαθιά ενασχόληση με τα θεμέλια της ανθρώπινης σκέψης γύρω από την πολιτική, την κοινωνία και την ελευθερία. Από τους σημαντικότερους φιλοσόφους που μας κληροδότησαν τέτοια διδάγματα είναι ο Αριστοτέλης και ο Πλάτωνας, δύο από τα πιο φωτεινά μυαλά του αρχαίου κόσμου.
Ο Αριστοτέλης, στα Πολιτικά του, αναλύει σε βάθος τις μορφές διακυβέρνησης και τις παθογένειες που μπορεί να εμφανίσουν. Ανάμεσα στις πιο ουσιαστικές παρατηρήσεις του είναι και η διαπίστωση ότι η τυραννία – η πιο σκληρή μορφή εξουσίας – έχει ως βασικό στόχο να πτωχεύσουν οι πολίτες. Αυτό δεν γίνεται τυχαία· είναι ένας μεθοδευμένος τρόπος ώστε ο λαός να μην έχει ούτε την οικονομική ανεξαρτησία ούτε τον ελεύθερο χρόνο για να οργανωθεί, να αντισταθεί ή να σχεδιάσει την ανατροπή του καθεστώτος.
Η φτώχεια, λοιπόν, δεν είναι μόνο οικονομικό πρόβλημα. Είναι εργαλείο ελέγχου. Ο φτωχός πολίτης είναι αναγκασμένος να τρέχει καθημερινά για να επιβιώσει· δεν έχει περιθώρια να συμμετάσχει ενεργά στην πολιτική ζωή ή να αμφισβητήσει την εξουσία. Με αυτόν τον τρόπο ο τύραννος διασφαλίζει ότι οι πολίτες παραμένουν απασχολημένοι με την ανάγκη της καθημερινής επιβίωσης και άρα ανίσχυροι να επιβουλευτούν την εξουσία του.
Ο Αριστοτέλης εξηγεί ότι για να επιτευχθεί αυτό, η τυραννία χρησιμοποιεί τρεις βασικούς μηχανισμούς: Επιβολή μεγάλων φόρων, ώστε οι πολίτες να χάνουν σταδιακά τον πλούτο τους. Κατάσχεση ή απορρόφηση περιουσιών, είτε μέσω νόμων είτε μέσω άλλων μεθόδων. Κατασκευή μεγάλων έργων, που εξαντλούν τα δημόσια οικονομικά και δίνουν την εντύπωση προόδου, ενώ στην πραγματικότητα εξυπηρετούν τον έλεγχο του λαού.
Αν σκεφτούμε την εποχή μας, τα λόγια αυτά φαίνονται περισσότερο επίκαιρα από ποτέ. Πολλές κοινωνίες σήμερα ταλανίζονται από υπερβολική φορολογία, από οικονομικές κρίσεις που εξαντλούν τα εισοδήματα, καθώς και από δημόσια έργα που, αντί να ωφελούν άμεσα τον πολίτη, συχνά χρησιμεύουν στη διατήρηση ενός συγκεκριμένου καθεστώτος ισχύος.
Ο Πλάτωνας για τον λαό και την ευθύνη του
Ο Πλάτωνας, από την πλευρά του, ήταν εξίσου διορατικός. Στα έργα του – και ιδιαίτερα στην Πολιτεία – αναλύει τις συνέπειες της αδιαφορίας των πολιτών για τα κοινά. Σύμφωνα με τον ίδιο, όταν οι άνθρωποι μένουν αμέτοχοι, όταν θεωρούν ότι η πολιτική δεν τους αφορά, τότε αφήνουν χώρο σε κατώτερους ανθρώπους να αναλάβουν την εξουσία.
Το αποτέλεσμα είναι διπλά επικίνδυνο: Πρώτον, η κοινωνία οδηγείται σε κακοδιοίκηση και αυταρχισμό. Δεύτερον, οι ίδιοι οι πολίτες που νόμιζαν πως είναι ελεύθεροι καταλήγουν υποδουλωμένοι, γιατί δεν έλαβαν μέρος στη διαμόρφωση της μοίρας τους.
Η περίφημη ρήση του Πλάτωνα «Κανείς δεν είναι πιο υποδουλωμένος από εκείνους που εσφαλμένα πιστεύουν πως είναι ελεύθεροι» μας θυμίζει ότι η ελευθερία δεν είναι απλώς ένα τυπικό δικαίωμα. Είναι μια ενεργή κατάσταση συμμετοχής. Αν δεν συμμετέχουμε, τότε η ελευθερία είναι μόνο φαινομενική και εύκολα μπορεί να χαθεί.
Σύνδεση με το σήμερα
Οι σκέψεις του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα δεν είναι απλώς ιστορικές θεωρίες. Αν κοιτάξουμε προσεκτικά, θα δούμε ότι οι ίδιες τακτικές και τα ίδια λάθη επαναλαμβάνονται ακόμη και στη δική μας εποχή.
Στις σύγχρονες κοινωνίες: Οι πολίτες συχνά νιώθουν εγκλωβισμένοι στην οικονομική ανασφάλεια, με αποτέλεσμα να μην έχουν την ενέργεια να ασχοληθούν με τα κοινά. Η φορολογική πίεση και τα υψηλά έξοδα ζωής κάνουν τους ανθρώπους να αγωνιούν μόνο για την καθημερινή τους επιβίωση. Η πολιτική αδιαφορία οδηγεί σε φαινόμενα αποχής από τις εκλογές, έλλειψη συμμετοχής σε συλλογικά όργανα, και τελικά σε ανάδειξη ηγετών που δεν αντιπροσωπεύουν πραγματικά τον λαό.
Έτσι, η παρατήρηση του Πλάτωνα ότι «κάθε λαός είναι άξιος των ανθρώπων που τον κυβερνούν» γίνεται επίκαιρη. Όταν ο λαός είναι δραστήριος, ενημερωμένος και συμμετέχει, τότε μπορεί να επιλέξει ικανούς ηγέτες και να τους ελέγχει. Όταν όμως είναι αδιάφορος ή αποπροσανατολισμένος, τότε καταλήγει να κυβερνάται από ανθρώπους που δεν έχουν το κοινό καλό ως προτεραιότητα.
Η σημασία της παιδείας και της πολιτικής συμμετοχής
Τόσο ο Αριστοτέλης όσο και ο Πλάτωνας τόνιζαν τη σημασία της παιδείας. Ένας λαός χωρίς παιδεία είναι ευκολότερο να χειραγωγηθεί, να αποδεχθεί τη φτώχεια και την ανελευθερία ως φυσιολογικές καταστάσεις.
Η παιδεία όμως δεν περιορίζεται στη γνώση γραμμάτων και αριθμών. Είναι κυρίως πολιτική παιδεία: κατανόηση των θεσμών, του τρόπου που λειτουργεί η δημοκρατία, της αξίας της συμμετοχής. Σήμερα, η ευθύνη αυτή βαραίνει τόσο τα εκπαιδευτικά συστήματα όσο και τον καθένα ξεχωριστά. Ο πολίτης που ενημερώνεται, που συμμετέχει, που θέτει ερωτήματα και απαιτεί διαφάνεια, είναι αυτός που διασφαλίζει ότι δεν θα ξαναβρεθεί υπό το ζυγό μιας σύγχρονης μορφής τυραννίας.
Η διαχρονικότητα της αρχαίας σοφίας
Η αλήθεια είναι ότι τα λόγια των δύο φιλοσόφων αντέχουν στον χρόνο γιατί στηρίζονται σε θεμελιώδεις αλήθειες για την ανθρώπινη φύση και την κοινωνία.
Το Video “Αριστοτέλης & Πλάτωνας ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΟΥΝ τη Μυστική Συνταγή της Εξουσίας (Ακόμα και Σήμερα!)Άκου να δεις” αναρτήθηκε 19/08/2025 στο Youtube κανάλι Άκου να δεις!