Στην Ελλάδα, μια χώρα πλούσια σε ιστορία, θα υπέθετε κανείς ότι τα ιστορικά έγγραφα -αυτά τα εύθραυστα απομεινάρια του παρελθόντος- αντιμετωπίζονται με τη μεγαλύτερη δυνατή προσοχή και σεβασμό. Ωστόσο, όπως συμβαίνει με πολλές άλλες πτυχές της ζωής, μερικές φορές η τύχη έχει έναν παράξενο τρόπο να αναμειγνύει το ιερό με το καθημερινό, και αυτό που θα έπρεπε να είναι πολύτιμο μπορεί μερικές φορές να βρεθεί στα πιο απροσδόκητα μέρη.
Η ιστορία του πώς σημαντικά έγγραφα από την επαναστατική εποχή της Ελλάδας κατέληξαν να χρησιμοποιούνται ως χαρτί περιτυλίγματος για σαρδέλες και τυριά σε παντοπωλεία είναι τόσο αινιγματική όσο και αληθινή. Ρίχνει επίσης φως σε ένα ευρύτερο ερώτημα: Πόσο καλά διαχειριζόμαστε εμείς οι Έλληνες την ιστορία μας; Ίσως όχι τόσο καλά όσο θα έπρεπε, αν μπορούσε να εξελιχθεί μια τόσο παράξενη σειρά γεγονότων.
Οι ρίζες του ατυχήματος: Μια μπερδεμένη γραφειοκρατία
Ο 19ος αιώνας ήταν μια εποχή μεγάλων ανακατατάξεων στην Ελλάδα. Μετά την επιτυχημένη επανάσταση κατά της οθωμανικής κυριαρχίας το 1821, το νεοσύστατο ελληνικό κράτος αντιμετώπισε πολλές προκλήσεις, μεταξύ των οποίων δεν ήταν λίγες η οργάνωση των εθνικών αρχείων του και η διατήρηση των εγγράφων που εξιστορούσαν τον σκληρό αγώνα του για ανεξαρτησία. Ωστόσο, φαίνεται ότι η οργάνωση και οι πρακτικές αρχειοθέτησης δεν αποτελούσαν προτεραιότητες κατά τη διάρκεια εκείνων των ταραγμένων ετών.
Μέσα στο χάος της δημιουργίας ενός σύγχρονου έθνους-κράτους, πολλά κρίσιμα έγγραφα, επιστολές και άλλα ιστορικά στοιχεία χάθηκαν, τοποθετήθηκαν λάθος ή, ακόμη χειρότερα, θεωρήθηκαν άχρηστα. Από κάποιο ατυχές γραφειοκρατικό μπέρδεμα, τα αρχεία αυτά συγκεντρώθηκαν μαζί με άλλα, λιγότερο σημαντικά έγγραφα και χαρακτηρίστηκαν ως «άχρηστα». Από εκεί και πέρα, μπήκαν σε μια παράξενη και απίθανη πορεία προς τη λήθη.
Πώς τα έγγραφα έγιναν χαρτί περιτυλίγματος
Μπορεί να φαίνεται απίστευτο σήμερα, αλλά στα τέλη του 19ου αιώνα, ένα σημαντικό μέρος της επαναστατικής ιστορίας της Ελλάδας κατέληξε στα χέρια των τοπικών μπακάληδων, που δεν είχαν καμία επίγνωση της αξίας του χαρτιού που χρησιμοποιούσαν. Μια τέτοια περίπτωση έλαβε χώρα στην Αθήνα, όπου ένας καταστηματάρχης με το όνομα κ. Αντωνάκης ήταν μεταξύ εκείνων που αγνοώντας αγόρασαν αυτά τα έγγραφα για το κατάστημά του.
Τα ιστορικά αρχεία μάς λένε ότι στον κ. Αντωνάκη, που χρειαζόταν χαρτί για το παντοπωλείο του, παρουσιάστηκαν αρκετές δεσμίδες με κάτι που φαινόταν να είναι άχρηστα χαρτιά – υπολείμματα από παλιές κυβερνητικές συνεδριάσεις, ίσως από διαλυμένα ή αναμορφωμένα υπουργεία. Δεν πέρασε ποτέ από το μυαλό του, ούτε από το μυαλό των ανθρώπων που τα πούλησαν, ότι αυτές οι δεσμίδες περιείχαν πολύτιμα έγγραφα από τον Ελληνικό Πόλεμο της Ανεξαρτησίας, συμπεριλαμβανομένων πρακτικών συνεδριάσεων, κυβερνητικών διαταγμάτων και προσωπικών επιστολών από πρόσωπα-κλειδιά της επανάστασης.
Χρησιμοποιούσε το χαρτί όπως θα έκανε κάθε επαγγελματίας μπακάλης: για να τυλίξει σαρδέλες, τυρί και άλλα προϊόντα. Οι τοπικές εφημερίδες της εποχής κατέγραψαν αυτό το περίεργο περιστατικό, σημειώνοντας: «Παραλαμβάνοντας εν αγνοία του αυτά, ο κ. Αντωνάκης τα τοποθέτησε ανάμεσα στα χαρτιά περιτυλίγματος του καταστήματός του και έπαιρνε από τη στοίβα όσα χρειάζονταν για την καθημερινή χρήση του καταστήματός του».
Έτσι, σημαντικά κομμάτια της ελληνικής ιστορίας σκίστηκαν, τσαλακώθηκαν και πετάχτηκαν στα σκουπίδια, μαζί με τα υπολείμματα από τα ψώνια της ημέρας.
Ο Σωτήρας: Γιάννης Βλαχογιάννης
Ευτυχώς για την Ελλάδα, δεν είχαν όλα τα ιστορικά της έγγραφα μια τόσο θλιβερή μοίρα. Η χώρα οφείλει πολλά από όσα έχουν διασωθεί σε έναν άνδρα ονόματι Γιάννης Βλαχογιάννης, έναν ιστορικό και αρχειοφύλακα που είχε πάθος για την ανακάλυψη και τη διαφύλαξη ιστορικών εγγράφων. Είναι ίσως πιο γνωστός για την αποκάλυψη και δημοσίευση των απομνημονευμάτων του στρατηγού Μακρυγιάννη, ενός από τους ήρωες του ελληνικού πολέμου της ανεξαρτησίας.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο Βλαχογιάννης έτυχε να επισκεφθεί ένα παντοπωλείο στην Αθήνα – ένα από τα πολλά που χρησιμοποιούσαν ιστορικά έγγραφα ως χαρτί περιτυλίγματος. Ενώ περίμενε την αγορά του, παρατήρησε την παράξενη γραφή στο χαρτί που χρησιμοποιούσε για να τυλίξει τα προϊόντα του. Το εξασκημένο μάτι του αναγνώρισε γρήγορα ότι δεν επρόκειτο για συνηθισμένα φύλλα χαρτιού- ήταν, στην πραγματικότητα, έγγραφα από την εποχή της επανάστασης.
Ο Βλαχογιάννης ενήργησε γρήγορα. Αναζήτησε τον καταστηματάρχη και, μετά από διαπραγματεύσεις, κατάφερε να αποκτήσει έναν μεγάλο αριθμό από αυτά τα έγγραφα, σώζοντάς τα από περαιτέρω καταστροφή.
Πηγές:
ΤΟ ΒΗΜΑ — Πώς σώθηκαν τα αρχεία του 1821 – ΤΟ ΒΗΜΑ
tovima.gr
LiFO — Μέσα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους: Όλη η ιστορία της Ελλάδας σε ένα κτίριο | LiFO
lifo.gr
ΤΟ ΒΗΜΑ — Πώς σώθηκαν τα αρχεία του 1821 – ΤΟ ΒΗΜΑ
tovima.gr
Lavart — Η ιστορία και η εξέλιξη του χαρτιού στο σύγχρονο πολιτισμό
lavart.gr
https://www.e-daily.gr/post/246996/mia-apithani-istoria-pws-ta-istorika-eggrafa-tis-elladas-eginan-perityligmata-gia-sardeles
Το Video “Απίστευτη Ιστορία: Ιστορικά Έγγραφα της Ελλάδας ως Περιτύλιγμα Σαρδέλας! // Άκου να δεις!” αναρτήθηκε 10/10/2024 στο Youtube κανάλι Άκου να δεις!