Η Σπάρτη, γνωστή και ως Σπάρτα στη Δωρική διάλεκτο, υπήρξε μία από τις σημαντικότερες πόλεις-κράτη της αρχαίας Ελλάδας. Χτισμένη στις όχθες του ποταμού Ευρώτα, στη Λακωνία, κατείχε εξέχουσα θέση στον ελληνικό κόσμο, όχι μόνο λόγω της στρατιωτικής της δύναμης και της αυστηρής κοινωνικής της οργάνωσης, αλλά και λόγω της συμβολής της στον πολιτισμό και στην τέχνη. Ωστόσο, παρά τη φήμη και τη σημασία της, σήμερα ελάχιστα μνημεία της αρχαίας Σπάρτης έχουν διασωθεί. Το γεγονός αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε μία από τις πιο σκοτεινές και λιγότερο γνωστές ιστορίες της ευρωπαϊκής περιηγητικής δραστηριότητας στην Ελλάδα: την καταστροφική δράση του αββά Μισέλ Φουρμόν.
Οι καταστροφές ξένων δυνάμεων στην Ελλάδα
Η Ελλάδα, από την αρχαιότητα μέχρι και τους νεότερους χρόνους, αποτέλεσε πηγή θαυμασμού και στόχο λεηλασίας. Ρωμαίοι κατακτητές, Φράγκοι σταυροφόροι, ο Ενετός στρατηγός Φραντσέσκο Μοροζίνι, αλλά και ο διαβόητος λόρδος Έλγιν, υπήρξαν μερικοί από εκείνους που αφαίρεσαν, κατέστρεψαν ή μετέφεραν θησαυρούς της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Ο πλούτος των μνημείων, οι ναοί, οι επιγραφές, τα αγάλματα και τα χειρόγραφα υπήρξαν θύματα μιας διαρκούς αρπαγής, που άφησε ανεπανόρθωτα τραύματα στην πολιτιστική κληρονομιά της χώρας.
Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, η κατάσταση έγινε ακόμη χειρότερη. Η Ελλάδα μετατράπηκε σε προορισμό περιηγητών, αρχαιόφιλων, απεσταλμένων βασιλιάδων και πανεπιστημίων, που έρχονταν με σκοπό να συλλέξουν αντικείμενα μεγάλης αξίας. Νομίσματα, χειρόγραφα, επιγραφές και έργα τέχνης συστηματικά αφαιρούνταν από τον τόπο τους και μεταφέρονταν στις μεγάλες συλλογές της Ευρώπης. Η απληστία και ο ζήλος αυτών των επισκεπτών ήταν τέτοια, ώστε πολλές φορές η ίδια η επιβίωση των μνημείων τίθετο σε κίνδυνο.
Ο αββάς Μισέλ Φουρμόν
Ανάμεσα σε όλους αυτούς τους ανθρώπους, κανείς δεν φαίνεται να ξεπέρασε σε μανία και καταστροφικό πάθος τον αββά Michel Fourmont (1690–1746). Ο Fourmont ήταν λόγιος και απεσταλμένος του βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκου ΙΕ΄. Ο ρόλος του υποτίθεται πως ήταν η συλλογή επιγραφών και αρχαιοτήτων, ώστε να μεταφερθούν στο Παρίσι για μελέτη. Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο εκτέλεσε αυτή την αποστολή άφησε πίσω του μια καταστροφή που δύσκολα μπορεί να συγκριθεί με άλλες.
Ο ίδιος ο Fourmont φαίνεται πως έβλεπε την αποστολή του όχι μόνο ως επιστημονική εργασία, αλλά και ως ευκαιρία προσωπικής δόξας. Στόχος του ήταν να καταγράψει όσο το δυνατόν περισσότερες επιγραφές και μνημεία, εξασφαλίζοντας ότι μόνο εκείνος και το γαλλικό στέμμα θα είχαν το αποκλειστικό δικαίωμα στη μελέτη τους. Για να το πετύχει αυτό, επιδόθηκε σε μία παράλογη και ακραία πρακτική: μετά την καταγραφή, προχωρούσε στην καταστροφή των ίδιων των μνημείων και επιγραφών, ώστε κανείς άλλος να μην μπορέσει να τα ξαναμελετήσει.
Η ομολογία του Fourmont
Από τα ίδια τα χειρόγραφά του, αλλά και από τις επιστολές του προς τον κόμη Μωρεπά, μαθαίνουμε το μέγεθος της δράσης του. Ο ίδιος καυχιέται ότι κατάφερε να συγκεντρώσει πάνω από 1.500 επιγραφές στην περιήγησή του στην Ελλάδα το 1729. Και όμως, με απίστευτη ειλικρίνεια και αφέλεια, παραδέχεται ότι μετά την καταγραφή προχωρούσε στην καταστροφή τους. Σε επιστολή του αναφέρει χαρακτηριστικά ότι χάρηκε ιδιαίτερα που μπόρεσε να σβήσει από την ιστορία αυτά τα μνημεία, ώστε να μην αντιγραφούν από μελλοντικούς περιηγητές.
Στη Σπάρτη, όπου η παρουσία του υπήρξε καταστροφική, ο Fourmont γράφει πως επί τριάντα ημέρες χρησιμοποίησε συνεργεία από 30 έως και 60 εργάτες, οι οποίοι εκθεμελίωναν, κατεδάφιζαν και εξαφάνιζαν κάθε ίχνος της αρχαίας πόλης. Ο ίδιος σημειώνει μάλιστα ότι του απέμεναν μόλις τέσσερις πύργοι για να ολοκληρώσει το έργο του. Η περιγραφή του είναι ανατριχιαστική: «Ασχολούμαι με την καταστροφή των τελευταίων αρχαιοτήτων της Σπάρτης. Καταλαβαίνετε τι χαρά δοκιμάζω», γράφει με περηφάνεια.
Η συστηματική καταστροφή
Η μανία του Fourmont δεν περιορίστηκε στη Σπάρτη. Αναφέρει ότι επισκέφθηκε και κατέστρεψε μνημεία σε πολλές ακόμη πόλεις: στη Μαντινεία, στη Στυμφαλία, στην Τεγέα, στη Νεμέα και στην Ολυμπία, την οποία σχεδίαζε να εκθεμελιώσει συστηματικά. Ακόμη, καταγράφει πως κατεδάφισε ό,τι είχε απομείνει από την Τροιζήνα, την Ερμιόνη, την Τύρινθα, τη μισή ακρόπολη του Άργους, αλλά και αρχαιότητες στη Φλιασιά και στον Φενεό.
Η ίδια του η γραφή αποκαλύπτει το πνεύμα που τον κινούσε: «Γκρεμίζοντας τα τείχη, τους ναούς της Σπάρτης, μην αφήνοντας πέτρα στην πέτρα, θα κάνω και την τοποθεσία της άγνωστη στο μέλλον, για να την ξανακάνω εγώ γνωστή. Έτσι θα δοξάσω το ταξίδι μου». Η παραδοχή αυτή φανερώνει μία σχεδόν παρανοϊκή εμμονή: ο Fourmont δεν επεδίωκε μόνο τη μελέτη, αλλά και την προσωπική του υστεροφημία μέσα από την καταστροφή.
Ο ναός του Αμυκλαίου Απόλλωνα και άλλες ζημιές
Ανάμεσα στις καταστροφές που αναφέρει ο ίδιος, ξεχωρίζει η κατεδάφιση των θεμελίων του ναού του Αμυκλαίου Απόλλωνα, ενός από τα σημαντικότερα ιερά της Λακωνίας. Ο Fourmont καυχιέται πως δεν άφησε τίποτα όρθιο, ισοπεδώνοντας τα πάντα.
Το Video “Η σοκαριστική ιστορία του μοναχού που ΓΚΡΕΜΙΣΕ την Αρχαία Ελλάδα // Άκου να δεις!” αναρτήθηκε 31/08/2025 στο Youtube κανάλι Άκου να δεις!