Μίκης Θεοδωράκης: Η μουσική, η πολιτική και το «Άξιον εστί» — αφιέρωμα με το ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ
Σήμερα, με αφορμή την επέτειο από την απώλεια του Μίκη Θεοδωράκη (2 Σεπτεμβρίου 2021), παραθέτουμε ένα αφιέρωμα που συνοδεύει το αντίστοιχο βίντεο από το αρχείο της ΕΡΤ: το επεισόδιο της σειράς «Η ιστορία των χρόνων μου» με τίτλο «Μίκης Θεοδωράκης — 1964», ένα ντοκιμαντέρ όπου ο ίδιος ο δημιουργός αναστοχάζεται μια καθοριστική χρονιά για το έργο και τη ζωή του.
Ο Μίκης Θεοδωράκης δεν ήταν μόνο ο συνθέτης που έγραψε μερικές από τις πιο αναγνωρίσιμες μελωδίες του ελληνικού 20ού αιώνα. Υπήρξε εξίσου δημόσια πολιτική παρουσία: βουλευτής σε πέντε θητείες και υπουργός, αλλά πρωτίστως μια επιδραστική μορφή που συνέδεσε την τέχνη με την κοινωνική και πολιτική δράση. Η μουσική του διέσχισε είδη —από το έντεχνο λαϊκό και την παραδοσιακή μουσική μέχρι τη συμφωνική, την όπερα και τη μουσική δωματίου— και ταξίδεψε διεθνώς μέσα από ταινίες και σκηνικές παραγωγές.
Το επεισόδιο «1964» καταγράφει την προσωπική αφήγηση του Θεοδωράκη γύρω από την εποχή της πρώτης δημόσιας παρουσίασης του «Άξιον εστί», της σύμπραξής του με τον Οδυσσέα Ελύτη και την προσπάθεια να συνθέσει ένα έργο που γέννησε νέα αισθητική γλώσσα στην ελληνική μουσική. Ο συνθέτης εξηγεί πώς η μελοποίηση της ποιητικής συλλογής έλαβε τη μορφή ορατόριου και πώς αναζήτησε ήχους που να συνδέονται με τις ρίζες της λαϊκής και εκκλησιαστικής παράδοσης, χωρίς να απολέσει την κλασική αναφορά (με επιρροές που αναφέρει έως και από τον Μπαχ).
Το ντοκιμαντέρ συνδέει την καλλιτεχνική δημιουργία με το πολιτικό περιβάλλον: ο Θεοδωράκης αναφέρεται στην πολιτική του εμπλοκή εκείνης της περιόδου, στην εκλογή του στη Β’ Πειραιώς, στις συνεργασίες και τις συγκρούσεις του πολιτικού χώρου, αλλά και στις εμπειρίες καταστολής — από τη Μακρόνησο μέχρι τις επιθέσεις και τη λογοκρισία σε πιο ταραγμένες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Η αφήγηση γίνεται πιο προσωπική όταν μιλά για τα τραύματα από τις διώξεις και τον τρόπο που τα μετέτρεψε σε μουσική, καθώς και για τις σχέσεις του με άλλους δημιουργούς της εποχής.
Στο «1964» περιλαμβάνονται επίσης αναφορές στην κινηματογραφική του δουλειά, κυρίως στη μουσική για την ταινία Αλέξης Ζορμπάς (1964) του Μιχάλη Κακογιάννη, όπου ο Θεοδωράκης περιγράφει τη συνεργασία με τον σκηνοθέτη και την αλληλεπίδραση με τους ηθοποιούς. Επιπλέον, αναπτύσσει τη διαλεκτική σχέση με τον Μάνο Χατζιδάκι, μέσα από την οποία διαμορφώθηκε το μεταπολεμικό πολιτιστικό τοπίο της Ελλάδας.
Οπτικοακουστικό υλικό και αρχειακά πλάνα συμπληρώνουν τη συζήτηση: αποσπάσματα από την πρώτη παρουσίαση του «Άξιον εστί» στο Θέατρο Κοτοπούλη, φωτογραφίες και ντοκουμέντα που αποτυπώνουν την ένταση της εποχής και τον τρόπο με τον οποίο η μουσική του έβρισκε φωνή μέσα σε πολιτικές αναταραχές. Στην εκπομπή ακούγονται κομμάτια-ορόσημα του ρεπερτορίου του: αποσπάσματα από το «Άξιον εστί», την «Πολιτεία Β΄» και τον «Ζορμπά».
Η επιρροή του Θεοδωράκη ήταν διεθνής: η μουσική του ακούστηκε σε διεθνείς σκηνές, οι ταινίες με τη μουσική του βραβεύτηκαν και προτάθηκαν για διεθνή βραβεία, ενώ η αναγνώριση του έργου του εκφράστηκε και με διεθνείς διακρίσεις. Ταυτόχρονα, η πορεία του —από τις συνθέσεις μεγάλων ποιητών έως τη ρηξικέλευθη παρουσία του στο πολιτικό πεδίο— καθιστά τον Θεοδωράκη κεντρική μορφή της ελληνικής πολιτιστικής μνήμης.
Το επεισόδιο «Μίκης Θεοδωράκης — 1964» (σκηνοθεσία: Στέλιος Χαραλαμπόπουλος, φωτογραφία: Δημήτρης Κορδελάς) προβλήθηκε για πρώτη φορά στις 31 Μαρτίου 2005. Το αρχείο της ΕΡΤ το διαθέτει ως μια πρόταση αναστοχασμού για όποιον/όποια θέλει να κατανοήσει όχι μόνο τη μουσική αλλά και τη σχέση τέχνης και πολιτικής σε μια κρίσιμη στιγμή της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
Δείτε το βίντεο που συνοδεύει αυτό το αφιέρωμα για μια προσωπική και ντοκουμέντο-πλούσια ανάγνωση της χρονιάς που διαμόρφωσε ένα από τα σημαντικότερα έργα του Μίκη Θεοδωράκη.
Δείτε το Video απο το αρχείο της ERT
Το άρθρο συντάχθηκε με τη βοήθεια του GretAi
Περισσότερα Video
