Ένα από τα διαρκή ερωτήματα της ελληνικής κοινωνίας -και πηγή γοητείας αλλά και ενδοσκόπησης- είναι αν οι σημερινοί Έλληνες μπορούν να σταθούν δίπλα στους πνευματικούς γίγαντες της αρχαιότητας, όπως ο Σωκράτης. Η ίδια η ιδέα της μέτρησης του σύγχρονου Έλληνα με την κληρονομιά των αρχαίων Ελλήνων προκαλεί μια βαθιά πολιτισμική ένταση. Εξάλλου, πώς θα μπορούσαν οι απόγονοι ενός λαού που κάποτε έφερε επανάσταση στη φιλοσοφία, την επιστήμη, την πολιτική και τις τέχνες να αγωνίζονται τώρα να επιτύχουν παρόμοια παγκόσμια αναγνώριση σε αυτούς τους τομείς; Ενώ μερικά άτομα εξακολουθούν να διαπρέπουν, η συνολική εικόνα φαίνεται συχνά λιγότερο φωτεινή. Το ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι μόνο ζήτημα πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και ανθρώπινων ικανοτήτων, κοινωνικών συνθηκών, ακόμη και βιολογικών δυνατοτήτων.
Ορισμένες φωνές, συχνά αμφιλεγόμενες, υποστηρίζουν ότι οι σύγχρονοι Έλληνες δεν είναι στην πραγματικότητα απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Σύμφωνα με αυτό το επιχείρημα, η σύγχρονη Ελλάδα κατοικείται από ένα μείγμα Σλάβων, Αλβανών, Τούρκων, Αράβων, Αφρικανών και άλλων εθνοτικών ομάδων, γεγονός που οδηγεί σε σημαντική γενετική απόκλιση από τον αρχαίο πληθυσμό. Ωστόσο, οι ισχυρισμοί αυτοί καταρρίπτονται σθεναρά από τη σύγχρονη επιστήμη. Γενετικές μελέτες, όπως αναφέρεται στο protothema.gr, επιβεβαιώνουν ότι υπάρχει σημαντική συνέχεια μεταξύ του αρχαίου και του σύγχρονου ελληνικού πληθυσμού. Η ανάλυση DNA καταδεικνύει έναν ισχυρό γενετικό δεσμό μεταξύ των σημερινών Ελλήνων και των ένδοξων προγόνων τους, ακυρώνοντας κάθε θεωρία που στηρίζεται στη φυλετική ή εθνική ασυμφωνία.
Αν δεν είναι η γενετική κληρονομικότητα το θέμα, τότε τι είναι; Ένας βασικός παράγοντας που συχνά αναφέρεται είναι η νοημοσύνη – για την ακρίβεια, ο δείκτης νοημοσύνης (IQ). Ο δείκτης νοημοσύνης χρησιμοποιείται ευρέως για τη μέτρηση των γνωστικών ικανοτήτων, και ενώ δεν είναι μια τέλεια μέτρηση, παρέχει μια χονδρική εκτίμηση του διανοητικού δυναμικού σε διάφορους πληθυσμούς. Πολλές μελέτες και πηγές έχουν επιχειρήσει να εκτιμήσουν το μέσο IQ τόσο των αρχαίων όσο και των σύγχρονων Ελλήνων, αν και με διαφορετικές μεθοδολογίες και αποτελέσματα.
Σύμφωνα με το WorldData.info, ο μέσος όρος IQ των σύγχρονων Ελλήνων κυμαίνεται μεταξύ 91 και 100,07, τοποθετώντας την Ελλάδα στην 44η θέση μεταξύ 126 χωρών. Πρόκειται για μια αξιοσέβαστη θέση, η οποία όμως απέχει πολύ από τις κορυφαίες θέσεις στις οποίες κυριαρχούν χώρες όπως το Χονγκ Κονγκ, η Ιαπωνία, η Σιγκαπούρη και η Ταϊβάν, καθεμία από τις οποίες διαθέτει μέσο όρο IQ 106. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι στις ευρωπαϊκές χώρες με την υψηλότερη κατάταξη περιλαμβάνονται η Ολλανδία και η Φινλανδία, και οι δύο με δείκτη νοημοσύνης 101. Εν τω μεταξύ, οι βαλκανικές χώρες πέφτουν σε μεγάλο βαθμό κάτω από το όριο των 90 μονάδων, με τη Βουλγαρία να αποτελεί αξιοσημείωτη εξαίρεση, που φτάνει την Ελλάδα στο 91.
Η ίδια πηγή δεδομένων αναγνωρίζει την πολυπλοκότητα της μέτρησης της νοημοσύνης σε όλα τα έθνη. Αναφέρει ότι παράγοντες όπως οι εθνικές πολιτικές, οι γεωγραφικές συνθήκες, ακόμη και το κλίμα μπορούν να επηρεάσουν τις μέσες βαθμολογίες IQ. Για παράδειγμα, λέγεται ότι τα θερμότερα κλίματα επηρεάζουν αρνητικά τη γνωστική ανάπτυξη, εξηγώντας ενδεχομένως γιατί πολλές αφρικανικές χώρες κατατάσσονται χαμηλότερα στην παγκόσμια κλίμακα IQ. Ωστόσο, αυτές οι γενικεύσεις μπορεί να είναι προβληματικές και θα πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή, ιδίως όταν λαμβάνονται υπόψη πολιτιστικοί και κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες.
Ίσως πιο ενδιαφέρουσα είναι η εκτίμηση του δείκτη νοημοσύνης των αρχαίων Ελλήνων. Αν και από τη φύση τους είναι εικασίες, ιστορικές εκτιμήσεις από μελετητές όπως ο σερ Φράνσις Γκάλτον δείχνουν ότι οι Αθηναίοι τον 5ο αιώνα π.Χ. είχαν μέσο δείκτη νοημοσύνης που κυμαινόταν από 115 έως 119. Εάν δεχτούμε αυτό το εύρος ως αληθοφανές, αυτό θα σήμαινε ότι οι αρχαίοι Έλληνες ήταν σημαντικά πιο ευφυείς από τους σύγχρονους ομολόγους τους, τουλάχιστον σύμφωνα με αυτό το μέτρο. Ο Γκάλτον, ένας πρώιμος πρωτοπόρος της ψυχομετρίας, πρότεινε ότι από έναν πληθυσμό 350.000 ατόμων στην κλασική Αθήνα, περίπου 50.000 θα θεωρούνταν διανοητικά προικισμένοι με τα σημερινά δεδομένα.
Αυτός ο ισχυρισμός, φυσικά, δεν μπορεί να επαληθευτεί επιστημονικά. Δεν μπορούμε να χορηγήσουμε σύγχρονα τεστ IQ σε ανθρώπους που έζησαν πριν από 2.500 χρόνια. Παρ’ όλα αυτά, η πνευματική απόδοση της αρχαίας Ελλάδας -με τη μορφή της φιλοσοφίας, των μαθηματικών, της αρχιτεκτονικής και της λογοτεχνίας- παρέχει έμμεσες αποδείξεις για εξαιρετικές γνωστικές ικανότητες. Ονόματα όπως ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης και ο Σωκράτης αναφέρονται ακόμη και σήμερα παγκοσμίως, όχι μόνο σε ακαδημαϊκούς κύκλους αλλά και σε συζητήσεις για την ηθική, τη δημοκρατία και την ορθολογική σκέψη.
Το Video “Μπορεί ένας νεοέλληνας να σταθεί δίπλα στον Σωκράτη; // Άκου να δεις!” αναρτήθηκε 17/05/2025 στο Youtube κανάλι Άκου να δεις!