Μια πόλη-διάδρομος 170 χιλιομέτρων υπόσχεται μηδενικές μετακινήσεις και βιώσιμη ζωή. Αλλά ποιο είναι το τίμημα για την ελευθερία των κατοίκων;
Στην βόρεια έρημο της Σαουδικής Αραβίας υψώνεται το όραμα που ο πρίγκιπας διάδοχος Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν παρουσιάζει ως το μέλλον της ανθρωπότητας. Το Neom και ειδικότερα το φιλόδοξο σχέδιο “The Line”, υπόσχονται μια πόλη 170 χιλιομέτρων χωρίς αυτοκίνητα, χωρίς ρύπανση και χωρίς χάος. Ένα γυάλινο διάδρομο όπου 9 εκατομμύρια άνθρωποι θα συμβιώνουν σαν σε έναν υπερσύγχρονο μηχανισμό.
Η διαφημιστική εικόνα είναι εντυπωσιακή: μια ουτοπία καθαρής ενέργειας και τεχνητής νοημοσύνης, μια «γραμμή» στο τοπίο που καταργεί την έννοια της παραδοσιακής πόλης. Πίσω από τα φανταχτερά 3D βίντεο, όμως, αναδύονται κρίσιμα ερωτήματα για το τι πραγματικά σημαίνει να ζεις σε μια τέτοια συνθήκη — και πόσο αλλάζει η ίδια η ανθρώπινη φύση.
Ένα σχέδιο που ξεπερνά τη λογική
Το The Line σχεδιάζεται να στεγαστεί μέσα σε δύο παράλληλους ουρανοξύστες από καθρέφτες, ύψους 500 μέτρων ο καθένας, με πλάτος μόλις 200 μέτρα. Όλη η ζωή — κατοικίες, σχολεία, νοσοκομεία, αγορές, δημόσιες υπηρεσίες — βρίσκεται στοιβαγμένη κάθετα, σε μια σειρά από επίπεδα που σχηματίζουν τον «τοίχο-πόλη».
Σύμφωνα με τους σχεδιαστές, κάθε κάτοικος θα έχει πρόσβαση στις βασικές του ανάγκες μέσα σε πέντε λεπτά, ενώ οι μετακινήσεις από άκρη σε άκρη θα διαρκούν λιγότερο από 20 λεπτά με ένα υπερσύγχρονο σύστημα ταχέων συρμών. Όλα θα τροφοδοτούνται αποκλειστικά από ανανεώσιμες πηγές, με μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα.
Η Σαουδική Αραβία προβάλλει το Neom όχι μόνο ως περιβαλλοντική λύση αλλά και ως εργαλείο γεωπολιτικής εικόνας: την απόδειξη ότι το βασίλειο μπορεί να ξεπεράσει το πετρέλαιο και να ηγηθεί στον παγκόσμιο σχεδιασμό του μέλλοντος.
Υπόσχεση για μια νέα ζωή
Με βάση το αφήγημα των δημιουργών, οι κάτοικοι της «Γραμμής» θα απολαμβάνουν μια καθημερινότητα όπου όλα είναι οργανωμένα με ακρίβεια. Δεν θα υπάρχουν αυτοκίνητα ή μποτιλιαρίσματα, ούτε θόρυβος και ρύπανση. Οι υπηρεσίες υγείας θα λειτουργούν με δίκτυα τεχνητής νοημοσύνης που θα κάνουν πρόγνωση ασθενειών, τα κτίρια θα μαθαίνουν από τις συνήθειες των κατοίκων τους και η διαχείριση των πόρων θα είναι βέλτιστη.
Με λίγα λόγια, οι εμπνευστές του Neom υπόσχονται μια πόλη που υπηρετεί τον άνθρωπο, λύνει χρόνιες παθογένειες και σχεδιάζεται όχι ως χαοτικό άθροισμα, αλλά ως τέλειο μηχανικό σύστημα.
Το τίμημα της τελειότητας
Όμως πόσο πραγματικά «ανθρώπινο» είναι ένα τέτοιο περιβάλλον;
Η κριτική που ήδη διατυπώνεται από ειδικούς είναι έντονη:
– Ιδιωτικότητα: η ζωή σε μια πλήρως ψηφιακά ελεγχόμενη πόλη σημαίνει ότι κάθε κίνηση, κάθε αγορά, κάθε μετακίνηση θα γίνεται δεδομένο. Η έννοια της ιδιωτικής ζωής διαγράφεται.
– Ψυχολογία και φύση: μια πόλη-διάδρομος χωρίς ορίζοντες, οριοθετημένη από γυάλινα τείχη, μπορεί να θέσει πρωτόγνωρες προκλήσεις στην ψυχική υγεία. Η απουσία του φυσικού ανοίγματος , του τυχαίου δρόμου, της πλατείας, αλλάζει ριζικά τη σχέση μας με τον χώρο.
– Αλγοριθμικός έλεγχος: όταν οι αποφάσεις για κίνηση, κατανάλωση ή πρόσβαση σε υπηρεσίες περνούν από τεχνητή νοημοσύνη, ο πολίτης μετατρέπεται σε χρήστη ενός συστήματος. Και το ερώτημα είναι: ποιος γράφει τον «κώδικα»;
Η ανθρώπινη εμπειρία, με το στοιχείο της απρόβλεπτης ελευθερίας, απειλείται να χαθεί μέσα σε μια προγραμματισμένη κανονικότητα.
Η μάχη για το αύριο
Το Neom, αν ολοκληρωθεί όπως σχεδιάζεται, θα είναι το πιο ριζοσπαστικό αστικό πείραμα στον κόσμο. Για τους υποστηρικτές πρόκειται για ένα τεράστιο βήμα προς τη βιωσιμότητα. Για τους επικριτές, είναι μια «ψηφιακή φυλακή» που εγκαθιδρύει ένα προηγμένο σύστημα ελέγχου στην κλίμακα μιας μεγαλούπολης.
Το βέβαιο είναι ότι το project δεν αφορά μόνο τη Σαουδική Αραβία. Αν εφαρμοστεί, θα αποτελέσει παράδειγμα που μπορούν να μιμηθούν και άλλες κυβερνήσεις. Τότε, η έννοια της πόλης όπως τη γνωρίζουμε — πλατείες, δρόμοι, ανοιχτές γειτονιές — ενδέχεται να μετατραπεί σε κλειστά συστήματα, όπου η ελευθερία θα διαπραγματεύεται με αντάλλαγμα την άνεση.
Τι έρχεται στη συνέχεια
Το Neom ανοίγει τη συζήτηση για το πώς θα είναι πραγματικά η ζωή μέσα σε έναν χώρο που σχεδιάζεται εξ ολοκλήρου από αλγορίθμους. Το ερώτημα που μένει είναι αν μια τέτοια «τέλεια» πόλη θα υπηρετεί πράγματι τον άνθρωπο ή αν θα τον μετατρέψει σε στοιχείο μιας βάσης δεδομένων.
Στην επόμενη ενότητα της έρευνάς μας θα περάσουμε στην Ευρωπαϊκή εμπειρία: Βαρκελώνη, Βιέννη και Ελσίνκι παρουσιάζουν μια πιο «ήπια» εκδοχή του μοντέλου. Μπορεί όμως η Ευρώπη να βρει την ισορροπία ανάμεσα στην καινοτομία και την προστασία των δικαιωμάτων;
