Το 2021, μια αποστολή στη βόρεια Σιβηρία έφερε στο φως μία ανακάλυψη που φαντάζει σχεδόν φανταστική. Στο βάθος των παγωμένων εδαφών, ερευνητές ανέσυραν έναν οργανισμό παγωμένο εδώ και 24.000 χρόνια, ο οποίος όχι μόνο επιβίωσε στην παγερή του φυλακή, αλλά και αναστήθηκε πλήρως όταν οι επιστήμονες τον υπέβαλαν σε απόψυξη. Πρόκειται για ένα Τροχοφόρο, έναν μικροσκοπικό, πολυκύτταρο υδρόβιο οργανισμό, που επανήλθε άμεσα σε φυσιολογική λειτουργία, άρχισε να κινείται, να τρέφεται και, εντυπωσιακά, να αναπαράγεται. Η ανακάλυψη αυτή δεν είναι απλώς ένα επιστημονικό παράδοξο, αλλά μια ματιά σε έναν ολόκληρο κόσμο μικροβιακής ανθεκτικότητας που μπορεί να ανατρέψει όσα γνωρίζουμε για τη ζωή, τη βιολογία, την εξέλιξη – ακόμη και τις δυνατότητες της ιατρικής και της διαστημικής τεχνολογίας.
Η αποστολή στη Σιβηρία: Ανακάλυψη σε παγωμένο έδαφος
Οι επιστήμονες εξερεύνησαν ιζήματα στην περιοχή της Λένσκι, στην Άπω Βόρεια Σιβηρία, αναζητώντας ενδείξεις για την ιστορική πορεία της κλιματικής αλλαγής. Σε βάθος 50 μέτρων, εντόπισαν παγωμένο έδαφος ηλικίας 24.000 ετών – κατάλοιπο της τελευταίας μέγιστης παγετώδους περιόδου. Από τα δείγματα εξήγαγαν ζωντανούς οργανισμούς σε κατάσταση πλήρους μεταβολικής αναστολής. Το πιο εντυπωσιακό ήταν το Τροχοφόρο που επανήλθε στη ζωή με την απλή διαδικασία σταδιακής απόψυξης στους 20–25 °C. Αυτή η ταχεία ενεργοποίηση υποδηλώνει ότι οργανισμοί που προστατεύονται σε συνθήκες αιώνιου παγετού μπορούν να διατηρήσουν τη βιωσιμότητά τους για δεκάδες χιλιάδες χρόνια, παραμένοντας «ζωντανοί σε αναμονή» χάρη στην κρυπτοβίωση.
Τι είναι τα τροχοφόρα;
Τα τροχοφόρα είναι πολύ μικρά ζώα, τόσο μικρά που δεν φαίνονται με γυμνό μάτι — έχουν μήκος από 50 έως 500 μικρόμετρα (δηλαδή χιλιοστά του χιλιοστού). Παρόλο που είναι τόσο μικροσκοπικά, είναι πολύ πιο σύνθετα απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς: έχουν νευρικό σύστημα με έναν μικρό «εγκέφαλο», μυς, ολοκληρωμένο πεπτικό σύστημα (με στόμα, έντερο και πρωκτό) και όργανα για αναπαραγωγή. Συνήθως ζουν σε γλυκά νερά όπως λίμνες, ποτάμια ή υγροτόπους, αλλά μπορούν να επιβιώσουν και σε μέρη με λίγη υγρασία, όπως στο χώμα ή πάνω σε φλοιούς δέντρων. Τα τροχοφόρα έγιναν γνωστά για πρώτη φορά το 1696, όταν τα παρατήρησε ο Ολλανδός επιστήμονας Antonie van Leeuwenhoek. Από τότε μέχρι σήμερα, έχουν ανακαλυφθεί πάνω από 2.200 διαφορετικά είδη — και οι επιστήμονες συνεχίζουν να βρίσκουν καινούργια.
Πώς επιβιώνουν τα τροχοφόρα: Η κρυπτοβίωση
Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό των τροχοφόρων είναι ότι μπορούν να «παγώνουν» τη ζωή τους σχεδόν τελείως, σε μια κατάσταση που λέγεται κρυπτοβίωση. Σε αυτή την κατάσταση, σταματούν σχεδόν όλες τις λειτουργίες του σώματός τους – δεν τρώνε, δεν κινούνται, δεν αναπνέουν – αλλά δεν πεθαίνουν. Παραμένουν σαν να κοιμούνται βαθιά, ώσπου να βρουν ξανά ευνοϊκές συνθήκες για να «ξυπνήσουν» και να λειτουργήσουν κανονικά.
Αυτό το καταφέρνουν χάρη σε μερικά έξυπνα «κόλπα» του οργανισμού τους:
Αντικαθιστούν το νερό των κυττάρων τους με ειδικές ουσίες (όπως η τρεαλόζη), που προστατεύουν το σώμα τους από τον σχηματισμό πάγου – γιατί ο πάγος μπορεί να καταστρέψει τα κύτταρα.
Φτιάχνουν ένα είδος “ζελέ” μέσα τους που κρατά σταθερά τα όργανά τους, για να μην τραυματιστούν όταν παγώνουν ή αφυδατώνονται.
Χρησιμοποιούν πρωτεΐνες-βοηθούς (chaperones) που προστατεύουν τις υπόλοιπες πρωτεΐνες του σώματος, ώστε να μην καταστραφούν ή κολλήσουν μεταξύ τους.
Αυτό μοιάζει κάπως με τη μαγιά που βάζουμε στο ψυγείο: όταν είναι κρύα, δεν κάνει τίποτα, αλλά αν τη ζεστάνεις με νερό, «ξυπνά» και ξαναρχίζει να δουλεύει. Μόνο που στα ροτιφόρα, αυτή η «χειμερία νάρκη» μπορεί να κρατήσει χιλιάδες χρόνια!
Οι συνοδές πρωτεΐνες: Μοριακοί προστάτες των κυττάρων
Μέσα στα κύτταρα, υπάρχουν πρωτεΐνες που χρειάζονται σωστή δομή για να λειτουργούν. Όταν όμως το κύτταρο στρεσάρεται – για παράδειγμα από έντονο κρύο, ζέστη ή αφυδάτωση – αυτές οι πρωτεΐνες μπορεί να χάσουν το σχήμα τους και να «κολλήσουν» μεταξύ τους, σχηματίζοντας τοξικά σωματίδια. Τέτοιες καταστάσεις συνδέονται με σοβαρές ανθρώπινες ασθένειες, όπως το Αλτσχάιμερ και το Πάρκινσον. Τα τροχοφόρα, όμως, έχουν μια ομάδα ειδικών πρωτεϊνών που ονομάζονται συνοδοί πρωτεΐνες ή chaperones. Αυτές λειτουργούν σαν φύλακες και βοηθοί μέσα στο κύτταρο. Τι κάνουν; Εντοπίζουν πρωτεΐνες που έχουν χαλάσει και τις σταθεροποιούν για να μην προκαλέσουν βλάβες. Βοηθούν αυτές τις πρωτεΐνες να ξαναπάρουν το σωστό τους σχήμα όταν οι συνθήκες βελτιωθούν. Προστατεύουν τα κύτταρα των τροχοφόρων από τις πολλές φορές που παγώνουν και ξεπαγώνουν, χωρίς να πάθουν ζημιά. Οι επιστήμονες μελετούν αυτούς τους μηχανισμούς γιατί μπορεί να βοηθήσουν και την ιατρική: για παράδειγμα, στη θεραπεία ασθενειών που σχετίζονται με κατεστραμμένες πρωτεΐνες ή στην καλύτερη συντήρηση κυττάρων και οργάνων για μεταμοσχεύσεις.
Το Video “Οι επιστήμονες επανέφεραν στη ζωή ένα παγωμένο πλάσμα ηλικίας 24.000 ετών. // Άκου να δεις!” αναρτήθηκε 06/08/2025 στο Youtube κανάλι Άκου να δεις!