Οι συζητήσεις περί αξιοποίησης ακινήτων που παραμένουν αναξιοποίητα ή χωρίς κληρονόμους επανέρχονται στο προσκήνιο, καθώς η πολιτική ηγεσία και αρμόδιες υπηρεσίες αναζητούν τρόπους να αυξήσουν την προσφορά κατοικιών και να ανακουφίσουν την στεγαστική κρίση. Πρώτον, η βασική παραδοχή είναι ότι το κράτος δεν διαθέτει ακόμη πλήρες και λειτουργικό αρχείο για το σύνολο των ακινήτων που έχει υπό την κατοχή ή την ευθύνη του — ωστόσο γίνεται σοβαρή προσπάθεια καταγραφής και ταυτοποίησης αυτής της ακίνητης περιουσίας.
Ένα από τα άμεσα σενάρια που εξετάζονται αφορά τις λεγόμενες σχολάζουσες κληρονομιές: περιουσίες που οι κληρονόμοι έχουν αποποιηθεί επειδή το κόστος των υποχρεώσεων (φόροι, κράτηση, κ.λπ.) ήταν δυσβάσταχτο. Στην περίπτωση αυτή, η πολιτεία θα μπορούσε να διευκολύνει τη διαδικασία αποδοχής ή να προβλέψει μηχανισμούς ώστε τα ακίνητα να πωλούνται με τρόπο που θα καλύπτει τα χρέη του θανόντος και, παράλληλα, να διατίθενται σε πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Πρόκειται για μια λύση που, εφόσον εφαρμοστεί με διαφάνεια και νομική ασφάλεια, μπορεί να αυξήσει το διαθέσιμο απόθεμα κατοικιών προς όφελος όσων έχουν ανάγκη.
Παράλληλα, η αγορά παραμένει υπό πίεση. Οι ζητούμενες τιμές πώλησης εμφανίζονται αυξημένες κατά τρίμηνο, ωστόσο πρέπει να σημειωθεί ότι πρόκειται συχνά για αρχικές τιμές που δεν αντανακλούν απαραιτήτως τις τελικές τιμές συναλλαγής. Ειδικά σε περιοχές με υψηλή ζήτηση — βόρεια προάστια και κέντρο της Αθήνας — οι αρχικές τιμές παραμένουν υψηλές, ενώ η αποχώρηση ξένων αγοραστών μετά και τη διακοπή προγραμμάτων, όπως το πρόγραμμα της «Χρυσής Βίζας», έχει αλλάξει τη δυναμική στην κορυφή της αγοράς.
Εντούτοις, η ζήτηση έχει μετατοπιστεί. Όταν οι υποψήφιοι αγοραστές δεν βρίσκουν ακίνητο στο κέντρο ή στα παραδοσιακά ακριβότερα προάστια, στραφούν προς τα δυτικά προάστια ή άλλες περιοχές όπου, παρά την αυξημένη προσέλευση, η προσφορά παραμένει περιορισμένη. Η δεκαετής οικονομική κρίση και η χαμηλή οικοδομική δραστηριότητα επέτειναν το έλλειμμα νέων κατοικιών, με αποτέλεσμα οι τιμές να ανεβαίνουν ακόμα και σε περιοχές που παλαιότερα θεωρούνταν οικονομικότερες.
Επιπλέον, το μοντέλο ζήτησης άλλαξε σημαντικά: η υπογεννητικότητα, η αύξηση των μονοπρόσωπων νοικοκυριών, η εξάπλωση της βραχυχρόνιας μίσθωσης και η άνοδος των ψηφιακών νομάδων αυξάνουν τη ζήτηση για μικρότερες και εύχρηστες κατοικίες σε πόλεις και τουριστικούς προορισμούς. Ως αποτέλεσμα, σε κεντρικές περιοχές της Αθήνας τα ανακαινισμένα διαμερίσματα εμφανίζουν μέσες τιμές ακόμα και γύρω στα 5.000 €/m², ενώ σε επιλεγμένα νεόδμητα προϊόντα ή σε ακίνητα που στοχεύουν σε ξένους αγοραστές οι τιμές μπορεί να φτάνουν και υψηλότερα επίπεδα.
Σημαντικό επίσης είναι το ζήτημα των συναλλαγών και των επιλογών που κάνουν οι ηλικιωμένοι ιδιοκτήτες. Στο εξωτερικό (π.χ. στη Γαλλία) παρατηρείται σε κάποιες περιπτώσεις η πρακτική της πώλησης της ψιλής κυριότητας με ταυτόχρονη διατήρηση της επικαρπίας, ως μέσο διασφάλισης εισοδήματος ή κατοικίας για τον πωλητή. Στην Ελλάδα όμως τέτοιες πρακτικές δεν έχουν ακόμα ευρεία εφαρμογή, καθώς οι δυνητικοί αγοραστές συχνά δεν επιθυμούν να αναλάβουν ασαφείς χρονικά εκκρεμότητες για να αποκτήσουν πλήρη κυριότητα. Τέλος, πολλοί ιδιοκτήτες δεν πωλούν υπό πίεση, γεγονός που διατηρεί εξωστρακικά τις τιμές.
Συνοψίζοντας, η πολιτική πρόθεση να αξιοποιηθούν ακίνητα που σήμερα «κάθονται» αναξιοποίητα για να στηριχθούν ευάλωτες οικογένειες μπορεί να προσφέρει σημαντική ανακούφιση. Ωστόσο, για να αποδώσει, απαιτείται:
– ολοκληρωμένη καταγραφή των δημοσίων και δημοτικών ακινήτων,
– σαφής νομικός πλαίσιος για τις σχολάζουσες κληρονομιές και τις διαδικασίες μεταβίβασης,
– διαφάνεια στη διάθεση και στον κοινωνικό χαρακτήρα των παρεμβάσεων,
– συνοδευτικά μέτρα που θα ενθαρρύνουν την αύξηση της προσφοράς (π.χ. επιτάχυνση οικοδομικών διαδικασιών, κίνητρα αναπλάσεων).
Σε ένα περιβάλλον όπου η ζήτηση διαμορφώνεται από κοινωνικές αλλαγές και περιορισμένη προσφορά, οι δημόσιες πολιτικές μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο — όχι μόνο στην αύξηση του αποθέματος, αλλά και στη διαμόρφωση δίκαιων όρων πρόσβασης στη στέγη.
Το άρθρο συντάχθηκε με τη βοήθεια του GretAi. Το Video “Ακίνητα χωρίς κληρονόμους: Πώς θα δοθούν σε ευάλωτες οικογένειες” αναρτήθηκε 19/10/2025 στο Youtube κανάλι ΕΡΤ Α.Ε.